Home
>
Blog
>
Der Begriff der Entwicklung im Verstand: Ursache und Wirkung?

Der Begriff der Entwicklung im Verstand: Ursache und Wirkung?

Von

Mieke Mosmuller

28-05-2014 11 Kommentare Print!
'Natur! Wir sind von ihr umgeben und umschlungen – unvermögend, aus ihr herauszutreten, und unvermögend, tiefer in sie hineinzukommen. Ungebeten und ungewarnt nimmt sie uns in den Kreislauf ihres Tanzes auf und treibt sich mit uns fort, bis wir ermüdet sind und ihrem Arme entfallen.

Sie schafft ewig neue Gestalten, was da ist, war noch nie, was war, kommt nicht wieder - alles ist neu, und doch immer das Alte.

Wir leben mitten in ihr und sind ihr fremde. Sie spricht unaufhörlich mit uns und verrät uns ihr Geheimnis nicht. Wir wirken beständig auf sie und haben doch keine Gewalt über sie.'

Fragment über die Natur, Johann W. v. Goethe

Gegen alle Tatsachen, auf denen die Evolutionstheorie beruht, ist natürlich nichts einzuwenden. Aber wir müssen in Betracht ziehen, dass diese Theorie im Laufe des 19. Jahrhunderts gebildet wurde, in dem in der Philosophie sehr stark der Materialismus aufkam (Auguste Comte u.a.), im Sozialen ebenfalls – man denke an Marx –, aber auch in der Naturwissenschaft trat die Denkrichtung des Materialismus sehr stark in den Vordergrund. Materialismus ist die Sichtweise, dass alles in der Natur auf dem Entstehen und der Entwicklung von Materie beruht.
Dies kann man als eine bestimmte inhaltliche Überzeugung betrachten, aber man kann auch einmal auf eine andere Weise darauf schauen und sich fragen: Ist es nicht der Denkprozess selbst, der im 19. Jahrhundert die Richtung des Materialismus eingeschlagen hat? Dann ist es nicht so sehr die inhaltliche Überzeugung, die eine Rolle spielt – nämlich: alles beruht auf Materie, Materie ist das Hauptprinzip des Daseins, die Grundlage unseres Daseins –, sondern dann ist auch die Art des Denkens selbst materiell geworden, das heißt, dass der Verstand diesen Gedankengang so denken will, weil er selbst nun einmal so beschaffen ist.

Die Hauptkategorien des Verstandes sind die zwei Begriffe Ursache und Wirkung. Damit denkt der Verstand, damit betreibt der Verstand seine Forschung, damit findet er seine Resultate. Ausgehend von der Aufeinanderfolge von Urasche und Wirkung ist dann auch die Theorie der Evolution konzipiert worden. So gesehen beruht die umfassende Entwicklung vom Mineral bis zum Menschen auf einer Aufeinanderfolge von Ursachen und Wirkungen. In dieser weise denkt der Verstand, weil er selbst bei der Entwicklung von Prozessen nur so vorgehen kann. Die Technik basiert ganz und gar auf dem Prinzip von Ursache und Wirkung.


Der Begriff der Entwicklung im Verstand: Ursache und Wirkung?Man könnte einmal wagen, zu denken, dass dies eine Beschränktheit ist, dass es eine beschränkte Blickrichtung ist. So, wie man mit einem bestimmten Ziel auf die Straße gehen kann, auf sein Rad steigen kann, zu Edeka fahren, und man nicht sieht, dass die Bäume in der Straße blühen, oder nicht sieht, dass man an seinem besten Freund vorbeifährt – ebenso könnte man sich auch einmal vorstellen, dass der moderne Denker das Ziel einer Entwicklung auf der Basis von Ursache und Wirkung hat und dadurch verlernt hat, sich umzuschauen und auf dasjenige zu blicken, wo diese Prinzipien keine Rolle spielen oder wo sie, extrem gesagt, sogar umgekehrt werden müssen.

Die Technik experimentiert mit Ursache und Folge. Ist einmal eine bestimmte Stufe der Entwicklung erreicht, dann kann von da aus nach der weiteren Entwicklung gesucht werden. Auch der Künstler kann sich an diese Entwicklungsprinzipien anpassen und einfach anfangen und sehen, wie sich das eine aus dem anderen entwickelt, und so zu dem kokmmen, was man dann ein Kunstwerk nennt.

Aber es gibt eine Möglichkeit, dies völlig andersherum zu denken. Man kann sich vorstellen, dass ein Künstler ein bestimmtes Bild in sich hat, ein visuelles Bild oder ein Tonbild, das seinem Schaffen zugrundeliegt. Dann beginnt er nicht bei dem Einfachen und entwickelt vom Einfachen aus sein kompliziertes Kunstwerk, sondern dann liegt das komplizierteste Bild seiner Schöpfung zugrunde, und er wird versuchen, sich mit künstlerischem Vermögen diesem ursprünglichen Idealbild so gut wie möglich zu nähern. In dem Moment kehrt sich die Reihenfolge von Ursache und Wirkung radikal um. In diesem Moment wird das, was in der Zukunft gesehen wird, dasjenige, was schließlich die Wirkung werden muss, Ursache, und die Ursache wird dann selbst die Wirkung.

'Der Himmel schickt uns manchmal Wesen, die nicht nur die Menschlichkeit repräsentieren, sondern auch das Göttliche, so dass, indem wir sie als Vorbild nehmen und nachahmen, unser Geist und das Beste unserer Intelligenz in die Nähe der höchsten himmlischen Sphären kommen können. Die Erfahrung lehrt, dass diejenigen, die sich dahin führen lassen, die Spuren dieser wunderbaren Genien zu studieren und ihnen zu folgen, auch wenn ihnen die Natur wenig oder keine Hilfe bietet, sich den übernatürlichen Werken zumindest nähern dürfen, die an seiner Göttlichkeit teilhaben.’ (Giorgio Vasari über Leonardo da Vinci, 1550).
Der Begriff der Entwicklung im Verstand: Ursache und Wirkung? Von Mieke Mosmuller

Geben Sie einen Kommentar





Kommentare
  • Von franscuijpers@casema.nl @
    Uw beschrijving van het materialisme acht ik volkomen juist.
    Daardoor en daarmee is het simplisme van deze " leer"
    meteen aangetoond. De leer wordt veel aangehangen door dezulken
    die zich omhangen met in hun ogen het epitheton ornans: wetenschap
    en wetenschapper. Ze doen verslag terwijl ze blind zijn.
    De onjuistheid van de leer, wordt aangetoond, vanuit de totstand-
    koming van een kunstwerk. Het blijkt uit meerdere velden van
    het leven. Wie ogen heeft, hij kijke. Succes met de volgende blog.
    • Von @
      Wat mij raakt in uw commentaar is de onderverdeling die gemaakt wordt betreffende de juistheid en/of onjuistheid van de leer.
      Wordt het misschien tijd om te stopen met deze dogmatische strijd en in uitwisseling/dialoog met elkaar te gaan?
      In essentie zijn de behoeftes van alle mensen, wereldwijd, - ongeacht welke leer zij aanhangen - toch dezelfde?
      • Von Frans Cuijpers @
        Uw oproep tot uitwisseling/ dialoog heeft het volgende gevolg. De these oorzaak en gevolg
        heeft het moderne denken in zijn greep; ik noem het de ijzeren logica. Die is zeker
        op terreinen zichtbaar; voor mij in wiskunde en natuurkunde ( dat is niet biologie). Die dwingende
        en beperkte blik, u spreekt over dogmatisme, ziet processen over het hoofd. ( De openingsblog ging
        over evolutie( theorie). Uw oproep om de discussie over de leer te staken, doet u door een aanvechtbare these te poneren, namelijk dat " de behoeftes van alle mensen....dezelfde zijn" . Wees zo vriendelijk mede te delen
        waarop die stelling berust? Als nou iets divers is in deze wereld, dan zijn dat wel , naar mijn mening,
        de behoeftes van alle mensen. Bij voorbaat dank voor uw reactie.
        • Von @
          Ik vraag juist aandacht voor de onderliggende. processen, hun moverende werking en hun waarde vanuit evolutionair perspectief. Onze menselijke mogelijkheid om te reflecteren op gedachten komende uit wetenschappelijke, filosofische, kunstzinnige of religieuze denkkaders biedt mogelijkheden tot " out of the box" denken en kruisbestuivingen, waardoor nieuwe gedachten-routes ont-wikkelt kunnen worden. Zo boeiend beschreven in de boeken van mieke zoals bv Lotus en Lelie, ontmoeting tussen oosters en westers cultuur en gedachtegoed.
    • Von O.L.E. Jongmans @
      De theorie van Mosmuller dat bijv. bij een kunstwerk de sequentie: oorzaak –> gevolg, wordt omgedraaid, is volslagen onzin. Want op het moment dat datgene wat meestal een gevolg is, bijv. een gecompliceerd beeld, de grondslag en niet het resultaat wordt van “het scheppen”, is dat gecompliceerde beeld weer de oorzaak geworden van wat wordt geschapen. De drogreden is dat zij een seriële positie, geen eigenschap, nl. eerder, later, etc. zonder dat te zeggen omvormt tot onveranderlijke eigenschappen van de dingen die eerst/laatst waren, ze maakt er dus kwalitatieve eigenschappen van. Het is de eeuwige grondslag van alle drogredenen: tijdens de redenering “het gegeven” veranderen.
      • Von j. weefschijn @
        Laten we eerst proberen te begrijpen wat mevrouw Mosmuller bedoelt met het omwisselen van oorzaak en gevolg bij het scheppen van een kunstwerk. Zij zegt dat de hoofdcategorieen van het verstand, oorzaak en gevolg, zoals deze altijd in de wetenschap gehanteerd worden, op twee manieren worden doorbroken. Ten eerste werkt de oorzaak (het beeld van het gehele kunstwerk) vanuit de toekomst in op het gevolg (het creeren van het kunstwerk) dat dus eerder in de tijd ligt. En het uiteindelijke gevolg (het kunstwerk dat af is) is dan tevens de oorzaak (het beeld van het gehele kunstwerk).
        Ten tweede worden uitgaande van het complexe geheel (het beeld van het gehele kunstwerk) de details uitgewerkt.
        (Normale wetenschap: oorzaak ligt in de tijd voor het gevolg en tevens wordt vanuit het minder complexe toegewerkt naar het meer complexe).
        De eerste regel van uw commentaar is niet helemaal helder, daar u namelijk precies hetzelfde beweert als mevrouw Mosmuller, namelijk dat het beeld van het gehele kunstwerk oorzaak wordt. Daarnaast blijft ook het gaan van het complexe geheel naar het minder complexe bij uw redenering voorhanden. Ik krijg daardoor de indruk dat u het omdraaien van oorzaak - gevolg bij mevrouw Mosmuller als louter een spelen met woorden opvat. Bovenstaande moge duidelijk maken, dat dat niet het geval is.

        De tweede regel van uw commentaar begrijp ik als volgt: de begrippen oorzaak - gevolg zijn niet meer dan een seriele positie (het eerder of later in de tijd - ik zou liever een ander woord kiezen dan serieel) en mevrouw Mosmuller maakt in haar redenatie daar meer van, namelijk een eigenschap (ik laat het bijvoeglijk naamwoord kwalitatief, dat u in 2e instantie noemt, weg daar mevrouw Mosmuller dit woord niet bezigt). Laten we eens het volgende voorbeeld nemen. Ik zit in mijn woning en ik hoor de bel gaan. Ik kijk door het raam naar buiten en zie - terwijl een rode auto door de straat rijdt - mijn buurman voor mijn voordeur staan. Onmiddellijk is voor mij duidelijk dat ik de bel heb horen gaan (gevolg) omdat mijn buurman aan heeft gebeld (oorzaak). Het is direct duidelijk dat hier "meer" aan de hand is dan bij het horen gaan van de bel en het voorbijrijden van de rode auto. Dit laatste is inderdaad slechts - wat u zou noemen - een seriele positie in de tijd, daar speelt niet meer. Maar het "meer" bij het gaan van de bel en het aanbellen van mijn buurman dat zijn nu juist de begrippen oorzaak - gevolg, oftewel de categorie relatie (een van de 10 categorieen van Aristoteles).
  • Von @
    Wat ik hier lees refereert voor mij ook heel sterk aan Kandinsky's boek: Uber das Geistige in der kunst. Nederlandse titel: Spiritualiteit en abstractie in de kunst. Vanuit het logische mannelijke denken is er inderdaad eerst de oorzaak en dan het gevolg. Vanuit het cyclische vrouwelijke denken zijn andere routes en omkeringen hiervan heel wel mogelijk. Bijvoorbeeld: als je kijkt naar een zichtbare vorm, laten we zeggen een brug en je volgt de route terug naar de oorsprong van deze zichtbare, gemanifesteerde vorm naar het oorspronkelijke concept-idee waaruit uiteindelijk deze zichtbare vorm is gemanifesteerd, dan is dat een boeiende en fascinerende leerroute over de schepping en de verschillende fases in het scheppingen / manifestatie/ realisatie/proces. Ik heb deze route leren bewandelen op verschillende manieren, o.a. filosofisch en ook in de kunst. Bijvoorbeeld: een intuïtief sluier-schilderij kan een expressie( beeld) van de ziel zijn. Al gekend in kleur en beeld..., maar nog niet begrepen door het intellect of de ratio. Dialogen over verschillende gedachtengangen, zonder de strijd om waarheid of gelijk, zijn m.i. dan ook scheppend en waardevol. Mijn hartelijke dank dan ook voor deze filosofische reflecties!! Ze dagen uit en inspireren om verder, of opnieuw en out of the box, te denken!
  • Von @
    Was für eine wunderbare Anregung, sich des Denkens bewusst zu werden! Vielen Dank, liebe Mieke.
    Diese Umkehrung der Reihenfolge von Ursache und Wirkung im Künstlerischen kann man auch bei den Märchen finden.
    Die Märchenerzähler haben eine komplexe, vollständige Botschaft, die sie dann in ihren zauberhaften Symbolbildern detailliert schildern.
    Wenn es einem gelingt, mit seinem Verständnis wieder zu diesem Ganzen der Vorlage durchzudringen, kann man nur bewundernd staunen.
  • Von Jerry Leach @
    What occurs for me in pondering this: "The Philosophy of Freedom" which Rudolf Steiner had published in 1894 can lead one to an awakening - a 'spontaneous' transcending of our currently habitual cause and effect thinking. This awakening, this direct experience, is not the result of a 'step by step' process of development. It is not a gradual process like the path described in "Knowledge of the Higher Worlds", which was published ten years later. The awakening experience can occur as a gift of grace, but is not a result, an effect, of any given cause. The "direct experience" is an awakening to the divine ideal. Admittedly, one could point to a 'process' of sorts that is Rudolf Steiner gives us in the P.O.F,
    It is a process of letting go of all our habitual, all our fixed ways of "cause and effect" thinking. In this process, we are led to de-identify with all that is not the divine ideal of the true Self, and can become empty enough to directly experience the transcendent Ideal of self and other.
    • Von Mieke Mosmuller @
      Thank you for your pondering and your fine description of the art of thinking that can develop from thinking 'The Philosophy of Freedom'.
  • Von Marie Anne Paepe @
    Miekes verhaal zette mij aan tot een zoekpoging wanneer de begrippen 'oorzaak en gevolg' in ons bewustzijn misschien een oorsprong vonden. Ik keek naar Democritus, 4de eeuw voor Christus en Augustinus, 4de eeuw na Christus.
    Democritus wordt als de eerste materialistische denker pur sang gezien. De wereld ontstaat en vergaat door bewegende, botsende atomen, waarbij de mens niets in de pap te brokken heeft. "Liever een natuurwet vinden dan koning van Perzië worden" getuigt van Democritus' heftig verlangen naar inzicht in de ordening (oorzaak en gevolg) van dat atomenmechanisme in de natuur. Uit ergernis aan de dwaasheden van zijn medemens lachte hij hem uit en kreeg zo de stempel van de lachende filosoof.
    Augustinus zocht naar wat de tijd eigenlijk is. Hij voelde zich in zijn ziel uiteengespat in drie tijden en poogde met de hulp van zijn beleving van een al lineaire tijd - waarin de oorzaken van gebeurtenissen in het verleden liggen en de gevolgen ervan zich uitwerken in het heden of te verwachten zijn in de toekomst - de tijd met zijn denken te vatten. Een besef van vergankelijkheid leverde hem een enorme strijd op als hij zich richt tot de eeuwigheid van God. In zijn 'Belijdenissen', elfde boek XV, zegt hij : "Mijn Heer, mijn licht, zal niet ook hier uw Waarheid den mensch belachen ? ... "Lang is geweest die tegenwoordige tijd", wijl hij, toen hij tegenwoordig was, lang was. Want hij was nog niet voorbijgegaan, met het gevolg dat hij niet meer was, en daarom was er iets, wat lang kon zijn ; nadat hij echter voorbijgegaan was, hield hij te gelijk op lang te zijn, omdat hij ophield te zijn."
    Prikkelend is Miekes vraag naar de materialisatie van het denkproces zelf in de 19de eeuw - het verstand dat steunt op de begrippen oorzaak en gevolg, waarmee het begrip 'ontwikkeling' wordt ingevuld op vele gebieden. Het lineaire verstandsdenken trekt de optimistische vooruitgangsgedachte dat het de mens alleen maar beter kan gaan - technologisch staan we al een stuk verder dan onze voorouders, we weten veel meer enzovoort.
    Maar als een draad die uit een weefsel wordt getrokken verliest de mens de samenhang met o.a. zijn diepe verlangen naar menswording - zijn ware ontwikkeling naar wat het mensheidsideaal moge zijn komend uit de toekomst - in een onvergankelijke verbinding met de medemens en hiërarchische wezens.
    Een kunstwerk kan ons inderdaad helpen bij het zich omkeren naar wat zich wil vormen vanuit de toekomst. Bijvoorbeeld het impressionante schilderij 'Nada' van Thierry De Cordier vertelt mij niet wat ik moet zien, maar nodigt mij uit tot deelname aan de ontvouwing van het verborgen geheel. Uiteraard kan hierop geargumenteerd worden dat het kunstwerk de oorzaak en wat ik ervan ontvouw het gevolg is. Dàt moge dan een redenering van het verstand zijn, en daarover had ik het nu even niet.
    Een glimlach ...