Beproeving van de geest

Eén van de noodzakelijke oefeningen voor ieder mens die verder wil komen dan de ziel van nature als aanleg heeft is de positiviteit. Die hebben we, wanneer we ons met de technische ontwikkeling in de toekomst bezig houden, heel hard nodig. De negativiteit komt wel vanzelf, het is niet moeilijk om met het oog op deze ontwikkeling in paniek te raken of op zijn minst een angst voor de toekomst te hebben. Ik verwijs naar de vele plaatsen op het internet waar je kunt lezen over de gevaren en de duivelse, satanische betekenis van deze technische ontwikkeling. Zelf kan ik als mens in onze tijd niet anders dan er van uitgaan dat ons geen beproevingen worden opgelegd die we niet kunnen doorstaan.

Toen ik de anthroposofie leerde kennen hadden wij een oudere vriend-collega die ons de weg door de Gesamtausgabe van het werk van Rudolf Steiner heeft gewezen. Hij wees ook  op de gevaren van de komst van Ahriman in onze tijd. Hij zei dan altijd “Ahriman bereidt zijn komst goed voor.” Maar tevens betekent dat, dat wij als mensen ons ook goed moeten voorbereiden op zijn komst.

In de natuur zijn wij de enige wezens die de geest direct bij ons hebben en we zijn eigenlijk verplicht om met die geest de beproeving die de technische ontwikkeling ons oplegt te doorstaan. De geest is een triomferend fenomeen, maar raakt verlamd door het feit dat de mens zijn wil niet met de geest wil verbinden en zich liever koestert in een vorm van lust aan de mogelijke ondergang, om daar dan tegelijkertijd ook bang voor te zijn en voor te waarschuwen.

Dat mag iedereen doen. In deze teksten, op deze website van de filosofische reflecties, wil ik dat niet. Ik wil met opzet zoeken naar de positieve mogelijkheden van de mens om te ontsnappen aan deze bedreiging, waarbij die ontsnapping tegelijkertijd zal betekenen dat de voorbereide komst van Ahriman zo goed mogelijk zal worden ontvangen. Ik wil daarbij helemaal niet zeggen dat ik zelf de wereld kan hervormen. Maar wat ik wel weet is dat in ieder mens de geest leeft en dat ieder mens in feite in staat is om tot een direct zelfbewustzijn van de geest te komen.

Positiviteit tilt ons uit de ondernatuur op, maar met behulp van die positiviteit moeten we dan vervolgens leren om het denken een andere vorm te geven dan het van nature heeft.

Meer dan een eeuw geleden was er een grote ingewijde op aarde die heel welomschreven de mogelijkheden heeft gegeven om ons nu goed op de komst van Ahriman voor te bereiden. Fysiek kunnen wij ons daar moeilijk op voorbereiden want onze tegenstander in de techniek heeft een veel grotere macht dan wij. Maar vanuit de geest kunnen wij ons wel voorbereiden en daar zullen wij moeten zoeken naar punten waar deze macht geen toegang heeft. Wanneer mensen zichzelf zo opvoeden dat zij in die punten kunnen leven, hebben zij ook voor de overige mensheid een tegenwicht gevormd tegen de omlaaghalende werking van de techniek.

Dankzij Rudolf Steiner weten wij dat de elektriciteit vervallend licht uit de kosmos is, vervallende lichtether, en dat het magnetisme vervallende chemische, klankether is. In het elektromagnetisch veld leven wij dus in een gebied dat even ver onder de natuur ligt als de etherkwaliteiten daar bovenuit gaan. Positiviteit tilt ons uit de ondernatuur op, maar met behulp van die positiviteit moeten we dan vervolgens leren om het denken een andere vorm te geven dan het van nature heeft. Wanneer wij in dat denken een tijd lang kunnen standhouden, dan voelen we zelf hoe we boven onze natuur worden verheven. En we vinden in het werk van Rudolf Steiner de bevestiging hiervan. Als bewijs het volgende citaat:

'Vanuit deze manier van denken, waartoe de verschillende krachten die de mens verscheuren toegang hebben, moet men duidelijk onderscheid maken met de andere manier, die alleen in de geesteswetenschap wordt toegepast. Het is een heel andere manier van voorstellen, een heel andere manier van denken. Het is, in tegenstelling tot de analyserende manier van denken, een vormende manier van denken.

Als u beter kijkt, als u volgt wat ik in de verschillende boeken over geesteswetenschap probeer te zeggen, zult u tegen uzelf zeggen: Niet zozeer het verschil in wat er wordt meegedeeld - dat kunt u op deze of die manier beoordelen - maar u moet zich er bewust van worden dat de hele manier van indeling van de hele wereld, de hele aard van de voorstellingen anders is. Dit is vormgevend, het geeft omsloten beeldelementen, het probeert contouren en door de contouren  kleuren te geven. U zult dit gedurende de hele uiteenzetting kunnen volgen: het heeft niet dat onderscheidende, dat de hele wetenschap van vandaag heeft. Dit verschil van het hoe evenals van het wat moet worden benadrukt. Er is dus een vormgevende manier van denken die speciaal is ontwikkeld en die tot doel heeft om in de bovenzinnelijke werelden binnen te leiden. Als u bijvoorbeeld het boek "Hoe verkrijgt men bewustzijn op hogere gebieden?" neemt, waarin zo'n weg in de bovenzinnelijke werelden wordt beschreven, zult u merken dat daarin alles wat de gedachten en voorstellingen in aanspraak neemt, op het vormgevende denken is opgebouwd.

Dit is iets wat nodig is in onze tijd. Want gestaltegevend denken heeft een zeer specifieke kwaliteit. Als je denkt op een ontledende manier, als je denkt zoals de huidige natuurwetenschapper denkt, dan denk je net als bepaalde geesten van de Ahrimanische wereld, en daarom kunnen deze Ahrimanische geesten doordringen in je ziel. Maar als u het vormgevende denken neemt, het gemetamorfoseerde denken, ik zou het ook het Goethese denken kunnen noemen, zoals het zich bijvoorbeeld in de vormgeving van onze zuilen en kapitelen en dergelijke laat zien, als u dit vormgevende denken neemt, dat ook in alle boeken die ik in de geesteswetenschap heb proberen te brengen in acht wordt genomen, dan is dit denken nauw verbonden met de mens. Zo vormgevend als de mens met het denken in zichzelf werkt, kunnen het geen andere wezens dan die, die met de normale ontwikkeling van de mensheid samenhangen. Dat is het bijzondere. Dit betekent dat je nooit de verkeerde weg kunt inslaan als u zich door de geesteswetenschap met het vormgevende denken inlaat. Daar kunt u zichzelf nooit verliezen aan de verschillende geestelijke wezens die invloed op u willen krijgen. Natuurlijk gaan ze door uw wezen heen. Maar zodra u gestaltegevend (vormgevend, creatief) denkt, zodra u zich moeite geeft om niet alleen in uzelf te broeden en te onderscheiden, maar zo te denken, als deze moderne geesteswetenschap werkelijk wil, dan blijft u in uzelf, dan kunt u niet het gevoel van het alleen maar uitgehold zijn hebben. Daarom, wanneer men op het standpunt van onze geesteswetenschap staat, benadrukt men zo vaak de Christus-impuls, omdat de Christus-impuls in de rechte lijn van het vormende denken ligt.

(In het Duits staat steeds 'gestaltendes denken', dat ik heb vertaald met 'vormgevend' denken, maar ook graag gestaltend, gestaltegevend, of zelfs creatief denken zou willen noemen).

GA 187, p. 178 e.v.

Wat is vormend, vormgevend, gestaltegevend, creatief denken?