De betekenis van het 'ik'

Wanneer je terug gaat naar de klassieke (dode) talen Latijn en Grieks dan is daar het 'ik' nog opgenomen in het werkwoord. De vervoeging van het werkwoord duidt degene aan over wie het gaat. Dat zie je nog in van het Latijn afgeleide talen, zoals het Spaans, dat immers een levende taal is die nog steeds gesproken wordt. In het Frans, Duits, Engels en Nederlands bijvoorbeeld is 'ik' een apart woord geworden, los van de vervoeging van het werkwoord.

Het woord 'ik' wordt natuurlijk helemaal niet steeds bewust gebruikt. Je gebruikt het als een soort reflex, ook in je innerlijke gedachteleven. Maar daaraan ten grondslag ligt natuurlijk toch wel een gewaarwording waar het 'ik-zeggen' op berust. Het is voor de levensinstelling van groot belang welke betekenis je aan het 'ik' hecht.

Als het 'ik' een spinsel van het brein is, iets wat niet echt bestaat maar wat een soort tijdelijk hulpmiddel is om je te onderscheiden, dan betekent het dat degene die zich een uniek 'ik' voelt eens met dit voelen zal moeten stoppen, omdat het lichaam sterft. Een reflectie die je op een bepaald moment in je leven toch wel eens zult hebben is de vraag: Wanneer het lichaam en daarmee het brein vervalt - bij de dood dus - en wanneer het gedachte 'ik' een uitscheidingsproduct is van de hersenen, dan is dat egoïsme waardoor wij ons zo nodig van elkaar moeten onderscheiden een nogal zinloze zaak. Want het is een vergankelijke gewaarwording.

Het is van belang voor je levensgeluk om je eens af te vragen: Hoe voelt nu toch eigenlijk dat 'ik' aan? Wanneer ik afzie van de theorieën daarover, dan heb ik de gewaarwording dat ik een op zichzelf staand individu ben, dat een naam draagt waardoor ik aangeroepen kan worden, maar dat ik in mijzelf met 'ik' aanduid. Wanneer je volwassen bent en je besluit om een bepaalde studie te gaan doen of een opleiding, dan brengt dat met zich mee dat je bepaalde dingen in de natuur, in het leven, in de kosmos - afhankelijk van het onderwerp van je studie - beter leert kennen, beter leert doorzien.

Maar wanneer je dan die wetenschappelijk geschoolde blik op je 'ik' richt, dan lijkt dat 'ik' iets te zijn wat zich, wanneer je ernaar wil kijken en het wil doorschouwen, aan je wil onttrekken. Hoe beter je kijkt, des te minder zie je. Zolang je ermee verenigd blijft en er niet over nadenkt heb je een duidelijk ik-gevoel. Je hoeft daarover niet in discussie te gaan. Maar op het moment dat je zegt: Ik wil mijn ik beter leren kennen, zoals ik in mijn studie bepaalde onderwerpen ook beter heb leren kennen, dan grijp je als het ware in het niets.

Er doet zich een grote paradox voor, want gevoelsmatig ken je jezelf het beste van alles wat op de wereld te kennen is - en aan de andere kant kun je die kennis niet objectiveren. Zodra je het probeert beleef je dat je van jezelf eigenlijk het allerminst weet. Natuurlijk, je hebt je biografie, je hebt je gevoelens, je kennis, idealen, je angsten en je twijfels, je sympathieën en je antipathieën... Je kunt naar de psycholoog gaan om daar meer van te leren kennen, of je kunt bij de psychiater in analyse gaan om zelfs je niet zo bewuste drijfveren te leren kennen...
Maar helemaal vanuit jezelf, vanuit het vermogen om bepaalde dingen te begrijpen, lukt het je zomaar niet om vat te krijgen op dat wonderlijke wezen wat jij bent en waartegen je 'ik' zegt. Het lijkt uit je innerlijke gezichtsveld te verdwijnen op het moment dat je er bewust over wilt gaan denken.

Dan wend je je maar weer tot de bestaande filosofische theorieën, de psychologische inzichten, de historische beschrijvingen van de ontwikkeling van het 'ik' in de mensheid door de tijden heen.

Maar daarmee ben je de directe gewaarwording van jouw specifieke ik weer kwijt...

Het ik laat zich in de innerlijke spiegel niet zien ... of toch wel?
De betekenis van het 'ik' door Mieke Mosmuller