De intuïtie van het ik

In de filosofie zijn er heel wat gedachten gevormd over het 'ik'. Maar we kunnen er feitelijk niets van waarheid over zeggen als we onze gedachten niet vormen vanuit de werkelijke waarneming van het eigen ik. Hoe zou ik ooit iets over dit merkwaardige kleine punt kunnen weten, dat tevens het meest belangrijke in mijn leven is, als ik nooit probeer het ware wezen ervan te ervaren?

We kunnen zeggen: Het is maar een verbeelding, dit ik. Het bestaat niet echt. Of we kunnen zeggen dat het in feite de waarneming van ons eigen lichaam is; dat het het zelf is, of het ware Zelf ... Al deze worden kunnen niet dit kleine woordje van slechts twee letters verklaren.
Laten we een kleine oefening doen. Als ik mijzelf vraag om mij als ik waar te nemen, direct, zonder erover te denken, dan ervaar ik mijzelf beslist als een levend lichaam, levend op mijzelf, onafhankelijk van andere lichamen. Als een afzonderlijk lichaam ben ik eenzaam, helemaal alleen.

Maar ik kan proberen mijzelf als ik te voelen. Ik voel mijzelf. Het is geen lichamelijk gevoel, maar een echt gevoel, zoals mijn andere gevoelens van vreugde en verdriet. Ik beleef al die gevoelens als behorend tot mij. Ik ben degene die deze gevoelens heeft. In mijn gevoel voel ik mijzelf als ik, en ik ben hier ook alleen, eenzaam. Mijn vreugde kan ik aan mijn vrienden niet zo eenvoudig verklaren. Ik kan erover praten, maar ze zullen waarschijnlijk toch niet voelen wat ik precies voel. - mijn vreugde of mijn droefheid.

In mijn gedachten beleef ik ook mijzelf. Ik ben het middelpunt van mijn gedachten, zij borrelen ergens in mij op. Ze zijn wel veel beter aan mijn vrienden te verklaren, maar toch ook nooit helemaal. Ik ben hier nog steeds alleen, in mijn gedachten. Maar de eenzaamheid is hier wel minder totaal, omdat ik door te praten mijn gedachten kan delen en ik kan dat met veel meer helderheid dan ik mijn gevoelens kan verklaren. Ik kan zelfs mijn gevoelens alleen maar delen door ze als gedachten over te brengen.

Heb ik nu het ik gevonden? Nee, ik vond het lichaam, de gevoelens en de gedachten die een verband met het ik hebben. Maar het ik zelf blijft toch verborgen achter deze drie velden van ervaring.

Er is echter een vierde mogelijkheid om het ik te vinden. Dit is het geval wanneer ik niet alleen gedachten heb, maar wanneer ik ze actief zelf denk. Ik laat mijn gedachten nu niet komen of gaan, maar ik ontplooi ze met wilskracht, zij ontplooien zich uit het ik zelf, omdat het ik ze wil ontplooien. Ik wil de gedachten ontplooien. Mijn gedachten komen nu niet per ongeluk op, het ik wordt zelf gedachte, omdat ik precies denk wat ik denken wil - niets meer en niets minder.

Laat ik een denken over een driehoek. Wat is precies een driehoek? Ik denk drie zijden, drie lijnen die een gesloten figuur vormen. Ik kan bedenken dat twee van deze lijnen nooit een hoek van 180 graden kunnen vormen - dan is het geen driehoek. Geen van de hoeken kan 180 graden zijn. Ik kan dus bedenken dat een driehoek gevormd wordt door de lijnen door drie punten die niet in een rechte lijn liggen.

Hier zijn we in de positie dat het ik gedeeltelijk helemaal uit zichzelf actief denkt, gedeeltelijk gedachten ontvangt door te denken, te zoeken, te vragen. Voor zover ik zelf denk is het ik actief en zou het zichzelf kunnen waarnemen - ware het niet zo, dat het zichzelf toch weer vergeet doordat het verdwijnt in de inhoud van de gedachten.
Ik zou mijzelf in de volle zuiverheid kunnen vinden als ik mijn denkactiviteit zou gewaarworden, in plaats van de inhoud van mijn gedachten.

Dus proberen we het opnieuw. Ik weet nu exact hoe ik de driehoek moet denken, ik kan dat nu doen met de volle wilsinzet van het ik. Ik metamorfoseer mijzelf in de gedachten, en ik wordt de metamorfoserende kracht gewaar, niet de gedachten. Ik word de activiteit van mijn ik gewaar, en daarmee mijn ik.

Dit is de intuïtie van het ik. Hier ben ik ik in de meest zuivere vorm. Maar ik ben niet meer eenzaam, ik heb een ander wezen in zijn volheid gevonden: het wezen van de driehoek.


Diagram van Euler met alle mogelijke driehoeken (Wikipedia)De intuïtie van het ik door Mieke Mosmuller