De Rede: oorzakelijke principes en de universele samenhang der begrippen

De Rede is het menselijke vermogen dat niet alleen gericht is op oorzakelijke principes, maar op de universele samenhang der dingen en processen, en op de mogelijkheid om hierin zinvol actief te zijn.

Laten we eens zo zelfstandig denken dat we ons denken niet willen laten leiden van het meest eenvoudige naar het steeds meer gecompliceerde, maar dat we het eens aangaan om het meest gecompliceerde als uitgangspunt te nemen, zoals een kunstenaar dat kan doen. Ook iemand die een opleiding gaat volgen doet dat in feite. Wanneer je arts wilt worden dan heb je de uiteindelijke beroeps status als oorzaak voor je studie. Zes jaar zware inspanning zijn een gevolg van het feit dat het uiteindelijke gevolg - namelijk je status als arts, wat die ook voor je moge betekenen - de oorzaak is van je streven, dat wil zeggen dat we datgene wat nog in de toekomst verborgen ligt en wat in feite vanuit het gewone denken een gevolg zou zijn van je besluit om arts te worden, op deze manier omdraaien en zeggen: het uiteindelijke doel is oorzaak, terwijl het ook het gevolg is.

Vanuit dat principe van ontwikkeling van begrip zou je de hele evolutieleer eens omgekeerd kunnen denken. Je zou je kunnen bezinnen op de vraag: Hoe zou voor mij de ideale mens eruitzien? Ik hou me nu voor een korte periode een keer even niet bezig met alles wat problematisch is aan de mens, maar ik wil me eens bezinnen op de vraag: hoe zou ik de mens zien wanneer hij zich tot een zekere volmaaktheid zou hebben ontwikkeld? Als ik dat dan nu zou zien niet als eindpunt alleen van ontwikkeling, maar als uitgangspunt, dan zou ik de natuur, de aarde, de kosmos heel even niet zien als een technisch apparaat, maar zou die heel even zien als een kunstwerk, waarbij het uiteindelijke doel, het uiteindelijke gevolg, als oorzaak van de evolutie zou moeten worden gezien.