De Walkuren
doorMieke Mosmuller
11-02-2015
3 commentaren
Wanneer men de oorsprong van het kwaad overdenkt, komen de grote Goden- en Heldensagen in de herinnering. Als we teksten daarvan hebben, moeten we een levendige verbeeldingskracht hebben om de ware betekenis van een sage te vatten. Zo bijvoorbeeld de figuren Hera en Zeus. Het blijven gemakkelijk namen, als we niet trachten de figuren zo intensief mogelijk te beleven.
In de verschillende kunstvormen vinden we grandioze hulp om onze beelden te verlevendigen. Kunstenaars kunnen ons doen vatten wat nu eigenlijk de diepere betekenis is van bijvoorbeeld bepaalde figuren en gebeurtenissen in de mythologie.
Misschien is muziek wel de meest indrukwekkende manier om onze zwakke gedachten en gevoelens tot leven te wekken. En we kunnen denken wat we willen van een componist als Richard Wagner - we zouden bij onze meningsvorming wel altijd moeten bedenken dat hij leefde en stierf voordat de 2e wereldoorlog er was, voordat de daarin levende ideologie er was. Wagner was een meester in het tot in de fijnste details uitbeelden van handeling en emoties van personen - hetzij menselijk, hetzij goddelijk. Hij gaat met grote moed om met zijn thema. Door de traagheid van de actie bereikt hij dat hij niet door een snelle opeenvolging maar juist door een verruimde vorm van de handeling de spanning opvoert. De muziek geeft deze spanning extra kracht, geeft emotie, de dramatische toon.
De dapperste krijgers worden naar het Walhalla gebracht, na hun dood op het slachtveld. De gidsen zijn: De Walkuren. Dochters van Wodan, rijdend door de lucht, om alleen op aarde te verschijnen om de dood te verkondigen en de gestorvenen mee te voeren naar het Walhalla, waar zij zich bij de andere helden mogen voegen en mogen aanzitten met de Goden.
De Goden besluiten wie moet sterven, wie mag winnen - de Walkuren voeren uit wat de Goden hebben beslist.
Dan komt de diep ontroerende scene waarin Brünnhilde weet dat haar vader Wodan een man - Siegmund - in leven wil houden, maar zijn echtgenote Fricka staat het niet toe - en hij moet toegeven. Brünnhilde moet de nederlaag bewerkstelligen...
Maar als ze de aardse, diepe liefde ziet die Siegmund heeft voor Sieglinde, voor wie hij zelfs zijn toekomst in het Walhalla wil opgeven, besluit ze hem te redden - in het volle bewustzijn dat ze handelt in strijd met de wil van haar Vader, de God.
Deze daad van vrijheid markeert het begin van de 'Götterdämmerung', de Godenschemering. Wodan moet zelf handelen in plaats van Brünnhilde en zorgt dat Siegmund toch sterft. Daarna moet hij zijn geliefde dochter verstoten en haar op de aarde werpen - te midden van de mensen.
Dit moment, de eerste keer dat een goddelijk wezen iets volledig uit eigen wil doet, is zeer indrukwekkend. Het is duidelijk dat het motief is het zien van de ware liefde tussen mensen, zoals die alleen op aarde mogelijk is. We kunnen onmogelijk zeggen dat Brünnhilde een zonde begaat - en toch begaat ze een zonde. Hier komt het mysterie van de oorsprong van het Boze naar voren, waar we kunnen zien dat het Boze goed kan zijn en het goede kwaad... Het is alleen maar het Boze wanneer het niet past in de gewoonten, waarden, normen - maar het kan toch goed zijn omdat het gebaseerd is op waarachtige liefde.
Als mensen hebben we echter een verstand en een hart ontvangen en is het ons toegestaan om zelf te oordelen over goed en kwaad. En wanneer we dan zorgvuldig opmerkzaam zijn op wat er in ons gebeurt als we oordelen - dan vinden we een waarachtig zintuig voor waarheid in ons verstand en ons hart. Brünnhilde toont dat voor het eerst.
Arhur Rackham's illustratie bij de 'Walkurenrit'.
De Walkuren door Mieke Mosmuller
In de verschillende kunstvormen vinden we grandioze hulp om onze beelden te verlevendigen. Kunstenaars kunnen ons doen vatten wat nu eigenlijk de diepere betekenis is van bijvoorbeeld bepaalde figuren en gebeurtenissen in de mythologie.
Misschien is muziek wel de meest indrukwekkende manier om onze zwakke gedachten en gevoelens tot leven te wekken. En we kunnen denken wat we willen van een componist als Richard Wagner - we zouden bij onze meningsvorming wel altijd moeten bedenken dat hij leefde en stierf voordat de 2e wereldoorlog er was, voordat de daarin levende ideologie er was. Wagner was een meester in het tot in de fijnste details uitbeelden van handeling en emoties van personen - hetzij menselijk, hetzij goddelijk. Hij gaat met grote moed om met zijn thema. Door de traagheid van de actie bereikt hij dat hij niet door een snelle opeenvolging maar juist door een verruimde vorm van de handeling de spanning opvoert. De muziek geeft deze spanning extra kracht, geeft emotie, de dramatische toon.
In 'Die Walküre' word de oude Germaanse mythologie getoond. Op ontroerende wijze wordt de scheiding getoond tussen de God Wodan en zijn liefste dochter Brünnhilde. In de dramatische scènes wordt duidelijk dat alles op aarde, tussen mensen, door de Goden wordt gedirigeerd. Een man kan menen dat hij zijn tegenstander heeft overwonnen - hij kan dit slechts doordat hij tijdens zijn dappere strijd de hulp van de Goden krijgt.
De dapperste krijgers worden naar het Walhalla gebracht, na hun dood op het slachtveld. De gidsen zijn: De Walkuren. Dochters van Wodan, rijdend door de lucht, om alleen op aarde te verschijnen om de dood te verkondigen en de gestorvenen mee te voeren naar het Walhalla, waar zij zich bij de andere helden mogen voegen en mogen aanzitten met de Goden.
De Goden besluiten wie moet sterven, wie mag winnen - de Walkuren voeren uit wat de Goden hebben beslist.
Dan komt de diep ontroerende scene waarin Brünnhilde weet dat haar vader Wodan een man - Siegmund - in leven wil houden, maar zijn echtgenote Fricka staat het niet toe - en hij moet toegeven. Brünnhilde moet de nederlaag bewerkstelligen...
Maar als ze de aardse, diepe liefde ziet die Siegmund heeft voor Sieglinde, voor wie hij zelfs zijn toekomst in het Walhalla wil opgeven, besluit ze hem te redden - in het volle bewustzijn dat ze handelt in strijd met de wil van haar Vader, de God.
Deze daad van vrijheid markeert het begin van de 'Götterdämmerung', de Godenschemering. Wodan moet zelf handelen in plaats van Brünnhilde en zorgt dat Siegmund toch sterft. Daarna moet hij zijn geliefde dochter verstoten en haar op de aarde werpen - te midden van de mensen.
Dit moment, de eerste keer dat een goddelijk wezen iets volledig uit eigen wil doet, is zeer indrukwekkend. Het is duidelijk dat het motief is het zien van de ware liefde tussen mensen, zoals die alleen op aarde mogelijk is. We kunnen onmogelijk zeggen dat Brünnhilde een zonde begaat - en toch begaat ze een zonde. Hier komt het mysterie van de oorsprong van het Boze naar voren, waar we kunnen zien dat het Boze goed kan zijn en het goede kwaad... Het is alleen maar het Boze wanneer het niet past in de gewoonten, waarden, normen - maar het kan toch goed zijn omdat het gebaseerd is op waarachtige liefde.
Als mensen hebben we echter een verstand en een hart ontvangen en is het ons toegestaan om zelf te oordelen over goed en kwaad. En wanneer we dan zorgvuldig opmerkzaam zijn op wat er in ons gebeurt als we oordelen - dan vinden we een waarachtig zintuig voor waarheid in ons verstand en ons hart. Brünnhilde toont dat voor het eerst.
Arhur Rackham's illustratie bij de 'Walkurenrit'.
De Walkuren door Mieke Mosmuller
Commentaren
-
Van Machteld Rippen-Veenker @Wat een indrukwekkend verhaal. Wat een indrukwekkende schildering - of is het een ets. Je hoort de muziek erbij klinken en in de dramatiek van het oude verhaal dat tot leven komt, kom ik voor heel even weer wat dichterbij het begrijpen van de houten steel van de bijl die overmoedig met de boom spreekt, waar hij zelf uit gehaald is (zie blog 34 'Over het Boze') - hier lees ik vandaag nog weer heel duidelijk hoe het goede tegelijk het kwade kan zijn. En andersom. Dat wijzelf in staat zijn het ene van het andere te scheiden...- ik voel dat dat grote moed vraagt - wanneer we luisteren naar de cynische criticus. Als we luisteren naar onszelf, vraag het deemoed, want daar zo dichtbij ons hart ligt wel het evenwicht tussen moed en deemoed, tussen de verstandige vraag die we stellen en het hartelijke antwoord dat geschonken wordt - maar op dat éne punt van evenwicht, ligt ook het moment van die waarheid tot ons mogen nemen, en dan ook tot daadkracht over mogen gaan. Eten, verteren en gevoed werken als de beste. Als Brünnhilde de eerste was, volgen er meer die niet meer bang zijn fout te doen, want falen ontbreekt toch niet in de veldtocht van een ridder. Voorbeeld Jeanne D'Arc staat me hierbij ook voor ogen als voorbeeld. Je moet de moed maar hebben. Misschien kan ik zo ook overdenken hoe het nu zit met degenen die in deze tijd willen vechten in den verre - hoe daar evenwicht in te vinden. Dank Mieke voor weer je opgeschreven gedachtegang die ons zo zeer kunnen inspireren naar begrip en moed en liefde.
-
Van Sina @Liebe Mieke, wie aber sehen wir in diesem Zusammenhang den "Konflikt" des Gottes Wotan, dessen Wille so gesehen durch seine Ehefrau Fricka gebrochen oder geändert worden ist? Ursprünglich beschloss Wotan, dass Siegmund am Leben bleiben solle. Fricka war dagegen und beeinflusst die Entscheidung. Brünnhilde kannte sogar den ersten Entschluss Wotans und setzte letztlich diesen durch, da ihr nun einmal die Ausführung, also das Handeln übertragen war. Oder war es ihr schlichtweg von vornherein überlassen? War Wotan am Ende nicht auch nur gesteuert durch Fricka? Wo zwei sich streiten, freut sich der Dritte, also Brünnhilde. Sie stellt damit tatsächlich ihre frei in Liebe entscheidende Menschlichkeit unter Beweis - eine Freiheit, die Wotan nicht innehat. So gesehen kann ich Brünnhilde auch als für das menschliche Leben "qualifiziert" betrachten und nicht als "verstoßen". Bestand vielleicht sogar darin Wotans Plan, der mit Fricka nicht klar kam? Liebe Grüße, Sina
-
Van Thomas @Die Ouvertüren zu "Parsifal" und insbesondere zu "Lohengrin" zählen zu dem Schönsten, was es meiner Meinung nach in der Musik gibt. Dennoch hatte Wagner auch eine Schattenseite, wie folgender Auszug aus einem Beitrag zu einer Ausstellung auf dem "Grünen Hügel" 2012 zum Thema "Verstummte Stimmen" zeigt.
„Stichwortgeber“ Richard Wagner
„Richard Wagner hat natürlich mit seinem Pamphlet ‚Judentum in der Musik’ und den antisemitischen Schriften – vor allem in den letzten Jahren seines Lebens einen festen ideologischen Rahmen für alle seine Nachfolger gesetzt“, sagt Hannes Heer, der die Geschichtsschau kuratiert hat. „Er ist wirklich radikal antisemitisch. Sein Konzept war, die Juden auszuweisen aus Deutschland – 1879“. Der jüdische Dirigent Hermann Levi war bei Wagner geduldet, obwohl der die „jüdische Race“ – wie er sagte – „für den geborenen Feind der reinen Menschheit und alles Edlen“ hielt. 1882, allerdings auf Drängen von Ludwig II., konnte Levi sogar die Uraufführung des „Parsifal“ leiten. „Er hat ihn gequält. Er hat ihn gedemütigt. Dann hat er ihn wieder hergeholt, denn er war natürlich auch fasziniert von seiner Dirigentenkapazität“. Immerhin: „Psychoterror“ habe der Komponist gegenüber Levi nicht ausgeübt.
Bei Cosima freilich ist das anders. Sie betreibt gewissermaßen eine „Politik der Apartheid“, meint Heer. Als sie nach dem Ableben Wagners auf dem Grünen Hügel das Ruder übernimmt, drangsaliert sie Levi und gerne auch andere Juden auf übelste Weise. Systematisch streicht sie jüdische Musiker von der Besetzungsliste.
Als der Grüne Hügel braun war
Im Neuen Bayreuther Rathaus, wo in einem zweiten Teil der Präsentation das Schicksal von 44 im gesamten Dritten Reich verfolgten Stars der deutschen Opernszene auf Stelltafeln dokumentiert wird, sind in Hörstationen auch einige der „verstummten Stimmen“ wieder zu hören, die der Ausstellung den Titel gegeben haben.. Darunter auch der jüdische Bariton Friedrich Schorr. Cosimas Sohn Siegfried, der ihren antisemitischen Kurs in Bayreuth fortsetzte, hatte Schorr als Wotan allein deshalb besetzt, um wachsender Kritik, Bayreuth sei zu einer deutsch-nationalen Weihestätte mit judenfeindlichem Touch verkommen, den Wind aus den Segeln zu nehmen. Viele renommierte Zeitungen hatten sich nach einer deutschnationalen Feier mit antisemitischen Hetztiraden und Ludendorf auf der Besucherliste darüber mokiert, dass Bayreuth für eine Parteiveranstaltung missbraucht worden sei.
Anschaulich dokumentiert die zweiteilige Ausstellung, dass Festsieldirigenten und Mitglieder der Wagner-Familie - wie etwa der antisemitische Theoretiker Houston Chamberlain oder auch Winifred Wagner – schon früh mit nationalsozialistischem Gedankengut sympathisierten: eine beinahe ungebrochene Tradition also, die von den antijüdischen Ressentiments eines Richard Wagner bis zur Judenvernichtung in Hitlers Konzentrationslagern reicht.
