Een boek lezen

Boeken lezen is een heel bijzondere bezigheid. Wanneer je een roman leest, die interessant is, dan duik je onder in een gedachten en gevoelswereld van een ander, van de schrijver die iets tracht weer te geven en van de personen en situaties die beschreven worden. Wanneer je een studieboek leest, bijvoorbeeld een boek uit de Gesamtausgabe van Rudolf Steiner, dan kan het aanvankelijk wat moeilijker zijn om 'erin te komen', maar dan word je toch ook meegenomen door de gewekte interesse in wat geschreven staat. Je kunt bemerken hoe die interesse je wijze van lezen verdiept en hoe je geleidelijk aan komt tot een beleven van de inhoud, zoals je bij een roman direct in de beleving komt. Een boek heb je in je handen, het is van papier en karton, het heeft een aantal bladzijden, je slaat die telkens om - en tenslotte heb je het uit. Als het goed is, is het jammer dat het uit is. Als het niet goed is, dan tel je de bladzijden die je nog te gaan hebt voordat het eindelijk uit is. Het boek ruikt naar papier, het voegt zich naar jouw leesarbeid, je kunt ervan houden en er een hekel aan hebben. Het is een materieel ding, maar het heeft een de ziel en/of de geest wekkende werking, die ver uit gaat buiten het ding, buiten het papier en het formaat.

Wij reizen veel en we hebben altijd een paar boekentassen bij ons met de boeken die we echt nodig hebben. Dat is nogal lastig, het neemt veel ruimte in en het is zwaar om te sjouwen. Bovendien kun je niet alles meenemen en mis je altijd toch weer boeken, die thuis zijn gebleven. Daarom is het werkelijk heel handig dat er een andere manier is om je boeken mee te nemen. Omdat het vooral om de boeken van Rudolf Steiner gaat, hebben we jaren geleden de Gesamtausgabe op een harde externe schijf aangeschaft, die op de computer kan worden geopend. Later was dat alweer verouderd, omdat er op internet sites zijn, waar je de volledige Gesamtausgabe zonder meer kunt vinden, zelfs op je smartphone. Dat is werkelijk een uitkomst, en wanneer het gaat om het opzoeken van feiten die je vergeten bent, is dat uitstekend en handig. Ik schuw niet om daarmee om te gaan. Maar juist daardoor heb ik het lezen op scherm heel goed leren kennen, en ook het onderscheid met het lezen in een boek. Ik zal proberen het onder woorden te brengen. Veel mensen ontkennen het verschil, menen dat ze zichzelf als boekenlezer mee kunnen nemen wanneer ze op scherm lezen. Ik wil dat met kracht tegenspreken.

De computer is in feite een rekenmachine, en denk maar niet dat dit niet werkt wanneer je op het scherm leest, ook al staan er letters en woorden, zoals in een boek. Er komt je iets anders tegemoet, dan wanneer je in een boek leest, dat stil en onveranderlijk in je handen ligt. Vanuit het boek komen uitsluitend de werkingen die uit de gelezen tekst komen. Vanuit het scherm komt een hele wereld van techniek en ondernatuur je tegemoet. De letters en woorden staan er wel, maar ze zijn schijn, ze zijn verder van ons af dan je zou denken. Het werkt door en houdt je op afstand van de werkingen van de tekst. Je zou elke keer afstand van het apparaat moeten nemen en meditatief de inhoud dichterbij moeten brengen om hetzelfde effect te hebben wat je vanzelf bij het lezen van een boek hebt. Dat is één van de sluipende werkingen: het meedenken van de op scherm gelezen tekst wordt aanzienlijk abstracter.

Een tweede werking zit in het wekken van ongeduld. Het apparaat is een drijvende kracht die je innerlijke rust verdrijft. Je wordt ongeduldig en gehaast, en het lezen van tekst die diepere aandacht vraagt gaat je veel te langzaam. Je wilt een snellezer worden - en wordt het ook. Maar je leest ook verveeld over schijnbaar onbelangrijke tussenpassages heen, je leert een soort 'diagonaallezen', al is het niet echt een diagonale beweging die je maakt. Het gevaar is dat je de wijze van lezen niet bemerkt: het evenwicht tussen waarneming en denken verschuift naar een verlies van waarneming en een toename van persoonlijk denken. We lezen met belangstelling wat we al als mening hadden en met groeiende antipathie wat nieuw is. Lees er maar overheen, vlug, vlug, vlug. Op scherm kun je niet in de tekst onderduiken, je moet eroverheen gaan en je leeft meer in het overzicht aan de oppervlakte. Nogmaals, dat kan heel nuttig zijn, in bepaalde gevallen. Maar je kweekt een gewoonte in het lezen, die moeilijk los laat wanneer je weer een boek in handen neemt, dat vraagt om aandachtsverdieping. Je zult merken dat je steeds minder zin erin hebt, dat je de moeite teveel vindt, dat het te langzaam gaat. Dat slaat ook over naar het luisteren naar andere mensen. Ook dat wil je in het overzicht hebben, moet niet te lang duren, je raakt verveeld, dwaalt af, wordt ongeduldig.

Ik wil beslist niet zeggen, dat het lezen op scherm moet worden nagelaten. Het is heel nuttig om het te doen - maar let eens op de typische veranderingen in de aard van je bezig zijn met tekst. Rudolf Steiner beschreef zoiets voor de schrijfmachine. Hij vond ook niet , dat het apparaat moest worden afgeschaft, hij ging er zelfs achter zitten. Maar hij beschrijft hoe hij 's  avonds imaginatief waarnam hoe de typende vingers, de hamerslagen op de toetsen, als slagen op het hart keihard inwerkten. Ook dat is niet een grond om ermee op te houden, maar wel een aanwijzing dat je andere maatregelen erbij moet nemen, om gezond te blijven.

In onze tijd van de intelligentie-techniek moeten we onder ogen zien dat het een noodzakelijke ontwikkeling is, die hoge eisen aan ons stelt, en die, wanneer we die eisen niet willen horen en volgen, een aanslag betekent op onze hoogste menselijke mogelijkheid: de intelligentie. Door een overgave van de intelligentie in handen van Ahriman wordt die abstract, koud en harteloos. Door een versterken van de menselijke kwaliteit van het denken wordt de intelligentie concreet, warm en hartverbonden.
 

Het BoekEen boek lezen door Mieke Mosmuller