Een reflectie op het Boze

In de afgelopen maanden heb ik meerdere religieuze en filosofische gedachten geciteerd, zoals deze zijn opgeschreven in het verloop van vele eeuwen. Als we de mogelijkheid hadden om op hetzelfde moment alles tegelijk te denken, zouden we waarschijnlijk een compleet idee hebben van het Boze in zijn wezen, en we zouden ook een idee hebben hoe de aanschouwingen met betrekking tot het Boze veranderd zijn in het verloop van de tijd. Maar we kunnen alleen het ene na het andere denken, niet alles tegelijk. Het gehele, overzichtelijke beeld blijft een geheim....

Wanneer wij ervaren hoe de ziel een bemiddelaarster tussen twee krachten die om haar vechten is – een kracht die verleidt om de aarde te verlaten aan de ene kant; een kracht om met de aarde te vergroeien aan de andere kant, leren we een andere vorm van bemiddelen kennen. De ziel moet de balans vinden tussen de krachten die in haar opwellen, en de krachten die van buiten komen. We zoeken altijd naar de balans tussen een leven in de zintuiglijke wereld en een leven in het  gedachten- en gevoelsleven, het wensleven. In het innerlijke leven is er altijd deze kracht die ons wil absorberen in gedachten en gevoelens, van de realiteit wil laten wegdromen. Het uiterlijke leven trekt onze aandacht, forceert ons om wakker te worden uit onze dromen en de weg terug te vinden naar de realiteit – zoals de zintuigen ons deze geeft. Rudolf Steiner heeft deze verleidende wezens  hun namen gegeven: het wegdromen in gedachten is een wezen: Lucifer; het schijnen van de zintuigen is ook een wezen: Ahriman. Alles wat wij beleven lijkt in eerste instantie van deze twee werelden te komen. Als er echter een volmaakte balans daartussen bestond, zou het boze niet mogelijk zijn. Het boze is niet één onderdeel van een dualiteit: van goed en kwaad. Het zijn de  tegenstellingen: geabsorbeerd zijn in denken, of leven in de schijn van de zintuigen, in de waarneming.

Er is een prachtig stukje tekst dat ons naar de balans leidt, het wijst ons daarheen de weg, laat zien wat 'bemiddelen' zou moeten zijn. Het is een uitleg van een scene in Steiners Mysterie-drama. Benedictus is de spirituele leraar, Capesius een student. Steiner zegt zelf daarover:

'Benedictus vertelde Capesius: Men kan nu ook hetzelfde heersen van een drie-heid, van de polariteit of van de tegenstelling in de drie-heid, van de  maatvolle balans in andere gebieden van ons bestaan vinden. Laat ons van een ander standpunt uit het denken, het innerlijke voorstellen trachten te vatten.  Als eerste heb je het innerlijke voorstellen, het je inwerken in de wereldgeheimen. Het tweede zou zuivere waarneming zijn, laten we zeggen, gewoonweg luisteren. Sommige mensen zijn meer geneigd om in zichzelf overal over na te denken.  Anderen houden niet van denken maar luisteren liever, ontvangen alles door te luisteren, dan nemen ze alles aan vanuit autoriteit, zelfs als het de autoriteit van natuurlijke verschijnselen betreft, omdat er, natuurlijk, een dogma van de uiterlijke ervaring is, wanneer men zich de uiterlijke natuurverschijnselen laat opdringen.

Benedictus kon snel laten zien aan professor Capesius dat in het eenzame denken Luciferische verlokking ligt, terwijl in enkel luisteren of in welke andere soort van waarnemen, het Ahrimanische element aanwezig is. Maar men kan op het pad in het midden blijven, en tussen de beiden door  bewegen, zo te zeggen. Men behoeft niet alleen te verwijlen in het abstracte piekerende denken waarin we onszelf opsluiten in onze ziel zoals een kluizenaar, eveneens is het niet nodig om onszelf geheel te wijden aan alleen maar zien of horen wat onze ogen en oren ons laten zien en horen. We kunnen nog iets anders doen. We kunnen wat we denken innerlijk zo levend en vol kracht maken dat onze eigen gedachte voor ons verschijnt als iets levends en we ons daarin levend verdiepen zoals in iets wat we horen of zien, zodat de eigen gedachte zo concreet wordt als wat we horen of zien. Dat is de middenweg.

In enkel gedachten, die tot het piekeren behoren, bestormt Lucifer de mens. In enkel luisteren, zij het door het waarnemen, zij het door de autoriteit van de mensen, is het Ahrimanische principe aanwezig. Wanneer wij onze ziel innerlijk versterken en activeren zodat we onze gedachten kunnen horen of zien wanneer we ze denken, dan hebben we het mediteren. Mediteren is de middenweg. Het is geen denken en geen waarnemen. Het is een denken dat zo levend in de ziel leeft als het waarnemen levend leeft, en het is een waarnemen van wat niet buiten de mens is maar een waarneming van gedachten. Tussen het Luciferische element van de gedachte en het Ahrimanische element van de waarneming, vloeit het leven van de mediterende ziel in een goddelijk-spiritueel element dat in zichzelf de rechtmatige ontwikkeling van wereldverschijnselen draagt. De mediterende mens, die in zijn gedachten zo leeft dat deze in hem zo levend worden  als waarnemingen in hem zijn, leeft in deze goddelijke, voortvloeiende stroom. Aan zijn rechterzijde zijn slechts gedachten, aan zijn linkerzijde het Ahrimanische element, slechts het luisteren; hij sluit geen van beiden buiten maar begrijpt dat hij in een drie-heid leeft, dat het leven wordt geregeld door het getal. Hij weet ook dat er een  polariteit, een tegenstelling is tussen de twee elementen,  waartussen het mediteren zich voortstromend beweegt. En hij weet ook dat in de juiste maat het Luciferische en Ahrimanische element hier in het mediteren in balans moeten worden gehouden.'

Zo leren we hier een nieuw gezichtspunt op het boze kennen, niet het boze in tegenstelling tot het goede, maar het boze als een afleiding van een perfect evenwicht, een afleiding die mogelijk is op twee verschillende wijzen.


Een reflectie op het Boze door Mieke Mosmuller