Het hart als een zintuig

Als we alleen maar denkers zouden zijn en niets anders in de ziel zouden hebben dan het vermogen om begrippen te denken en ze dan met logica te verbinden, of om gecompliceerde inhouden met logica te analyseren, dan zouden we werkelijk niet in staat zijn om ooit te weten of iets waar is of niet. We zouden werkelijk in de toestand zijn waarvan de filosofen beweren dat we daarin zijn. Met logica kunnen we bijna alles stellen en met een intellectuele aanleg om logisch met onze begrippen om te gaan kunnen we altijd een tijdelijke waarde daaraan hechten. Het is juist dat we ons denken 'abstract' noemen omdat de gedachten niet door de werkelijkheid worden gevormd maar door logische wetten. We kunnen volkomen logisch denken en dan toch helemaal naast de waarheid zitten. Als arts heb ik dit vaak beleefd in gesprekken met (echt)paren met relatieproblemen. Meestal heeft de vrouwelijke helft sterke gevoelens en leeft met deze gevoelens - die uiteraard helemaal subjectief kunnen zijn - met alle personen en feiten van het leven. Ik wil natuurlijk hiermee niet zeggen dat vrouwen niet denken, ze denken vaak heel helder, maar het denken is niet alleen beheerst door de logica, maar ook door het gevoelsleven - en dat kan zo nu en dan de indruk maken dat het denken irrationeel is. De mannelijke helft daarentegen heeft het rationele deel en ik heb vaak gezien hoe dit rationele denken gebruikt kan worden om rationeel te bewijzen wat niet waar is. De man zegt op een rationele wijze wat hij vindt en het lijkt dan dat hij zijn partner er ook nog van weet te overtuigen, tenminste tijdelijk - totdat zij ontdekt dat deze 'rationele waarheid' helemaal niet waar is. In de politiek zien we dit fenomeen ook. Het is altijd mogelijk om bepaalde principes zo te formuleren (dat kunnen vrouwen ook heel goed) dat deze gezond en waar lijken te zijn. In het denken hebben we de mogelijkheid om in lijnen te denken - rechtlijnig - om langs deze lijnen door en door en door te redeneren en alle andere mogelijkheden te vergeten die tussen deze lijn en andere gedachtelijnen liggen. Een rond, omvattend denken gaat verloren, een denken dat in het Duits 'Vernunft' wordt genoemd en in het Nederlands 'Rede' wordt genoemd.

Maar wat is nu het verschil tussen deze abstracte rationele logica en wat we Rede noemen?
In de interessante lezing van Benjamin Zander op you tube, die in een link was gegeven vorige week, kunnen we zien hoe de spreker tracht te bewijzen dat iedereen een muzikaal gehoor heeft, dat geen enkele horende persoon ooit 'toon-doof' kan zijn. Ook al zijn we geen getrainde musici, zelfs geen muziekliefhebber, dan hebben we toch de aanleg om te horen of een toon zuiver is of vals. We zouden nooit beweren dat dit horen van tonen geleid wordt door het denken. Het is een directe ervaring, maar we moeten er wel aandacht aan besteden. Wanneer we onze eigen activiteit waarnemen bij het horen en het opvatten en interpreteren van zuiverheid of valsheid, dan kunnen we leren om waar te nemen dat het het gevoelsleven is dat ons het zuiver of vals van de toon aantoont. Het oor hoort, maar het is het hart dat weet. Het brein is niet eens intermediair, het doet pas naderhand mee en geeft het bewustzijn dat het weten er is.

Hier vinden we een analogie met het vatten van de waarheid. Het denken van begrippen en het combineren en analyseren op een logische wijze kunnen we vergelijken met het horen van tonen en melodieën, zonder aandacht te besteden aan het fenomeen zuiver of vals - alleen maar toehoren, dat is het en niets anders. Er is dan geen orgaan actief om te onderscheiden of het denken waar is of niet, wel of het logisch is of niet.

Om de zuiverheid of de valsheid te 'horen' moet het hart erbij komen. Dit is eveneens een soort zintuig, het is het orgaan van het gevoelsleven, in samenhang met de ademhaling. Alleen het voelen kan ons wijzen op de waarheid, het hart moet de waarheid waarnemen. Met een zuiver hart weten we of iets waar is of niet.

Maar het gevoel is subjectief, het hart zelf is niet zuiver. Daarom is waarheid zo moeilijk te vatten. We kunnen haar slechts vinden door onze ziel op te voeden tot zuiverheid, zo dat het met de waarheid samenklinkt.

In de Bhagavad Gita wordt deze vorm van waarheid bezongen. De vorm van waarheid die door één persoon alleen, in eenzaamheid kan worden gevonden rust op de ziel die zelfopgevoed is. Daarom is deze waarheid dan tevens altijd spirituele waarheid. Hier wordt het denken gespiritualiseerd, door het met een zuiver hart waar te nemen.

In onze tijd is er veel veranderd ten opzichte van de tijd van de Bhagavad Gita. We moeten in vele opzichten andere wegen wandelen. Maar de zuivering van het hart is en zal altijd een prominente graad van zuiverheid blijven die bereikt moet worden.


Krishna and Arjuna.Het hart als een zintuig door Mieke Mosmuller