Het objectieve Ik

Wie goed in zichzelf oplet, zal mij zeker kunnen volgen, wanneer ik zeg dat de mens een objectieve instantie in zichzelf draagt. Dat is niet het ego dat maar raak denkt, voelt en handelt, dat vervuld is van meningen en oordelen, van antipathieën en sympathieën, van handelingen met een keihard doel. Niet het ego dat lust wil voelen ten koste van wat ook.

Er was ooit een tijd waarin de mens vond dat hij een geweten moest hebben. Daarin zag men een hogere oordelende instantie in de mens zelf. Dus niet een God boven de mens, maar een innerlijke aanwezigheid van een orde, die je toch aanziet voor jezelf. Uiteraard bestaat dat innerlijke geweten nog altijd. Het is alleen niet zo populair om het te hebben, of om toe te geven dat je het hebt. Het bestaat echt niet alleen uit moraalprincipes. Het is een beweeglijk 'achterna'-gevoel, iets wat uitsluitsel geeft over de waarde van je gedachten, gevoelens en daden. En je hebt daarbij niet het gevoel dat het iemand anders is die oordeelt dan jijzelf. Maar het oordeel is wel objectief, het wordt geveld vanuit een buitenegoïstisch standpunt.

Wie heeft niet diep in zich de overtuiging dat hij eigenlijk niet gelukkig kan zijn wanneer de ander ongelukkig is? Ook al leef je egoïstisch en streef je uitsluitend naar bezit - dan is er toch iets in je dat dit veroordeelt - en dat ben je dan toch echt ook zelf. Wie ziet niet in iedere medemens toch een verheven iets? Ook al kritiseer je iedereen om je zelf in stand te houden, diep weg weet je beter - en dat ben je echt zelf. Waarom zou die morele wijze mens, die je zelf bent, niet innig overtuigd zijn van het bestaan van God en Geest? Natuurlijk ben je dat, maar misschien wil je je eigen stem niet meer horen...

Hoe het ook zij, ieder mens heeft een oordeel over zichzelf. Dat kan weliswaar op zich weer sterk egoïstisch gekleurd lijken te zijn, kan krampachtig iets van zichzelf willen maken wat onmogelijk is. Zo kan het lijken, maar dat is niet de instantie die hier bedoeld wordt. Zelfs dat krampachtige wordt door die hogere instantie waargenomen en er worden impulsen geboren om op een andere wijze met 'jezelf' om te gaan.

Met enige moeite zal iedereen het objectieve Ik in zich kunnen vinden. Het weet wat goed is, wat waar is, wat geliefd zou moeten zijn - maar het spreekt onvoldoende luid. Het ligt bedolven onder mode, trends, weten van allerlei aard - en het laat zich niet zomaar uitgraven. We zullen een punt moeten vinden waar het altijd te vinden is, bij iedereen die dat wil, zonder uitzondering.

Een leerzaam proces is de twijfel. 'Je' weet niet of je het ene of het andere wilt doen. Als het ik alleen maar subjectief was, zou het nooit hoeven twijfelen. Er is een 'ik' dat boven de partijen staat en dat meerdere mogelijkheden kan bedenken. Een dier twijfelt niet, het aarzelt niet, het is waakzaam, dat wel. Twijfel is een menselijke eigenschap die samenhangt met deze mogelijkheid van een innerlijk meningsverschil. Zal ik dit doen of dat? Is dit juist of dat? Is dit waar of dat? Als je 'vertwijfeld' bent, komt er altijd een ogenblik dat de twijfel moet wijken voor zekerheid. Dat is de doorbraak van het objectieve Ik, zoals het ook doorbreekt bij elk inzicht.


Mozaïek in Pompei, de academie van Plato.Het objectieve Ik door Mieke Mosmuller