Intellectuele bescheidenheid

'Ik ben onwetend geboren en heb slechts een korte tijd gehad om daar hier en daar iets aan te veranderen' (Richard Feynman)

Je kunt je voorstellen dat een wetenschapper als Richard Feynman deze bescheidenheid met betrekking tot de menselijke mogelijkheden om te kennen heeft ontwikkeld, omdat hij eerlijk ervaren heeft hoe weinig zijn kennis gedurende een heel leven is toegenomen. Bij hem hebben het ontzag en het mysterie dat hij steeds meer voelde ten opzichte van de grootsheid van de natuur niet geleid tot een geloof in God. Integendeel, het maakte hem dit geloof heel moeilijk of zelfs onmogelijk. Je kunt dat heel goed begrijpen. Het verzamelen van kennis in de natuurkunde maakt de kloof tussen de menselijke vermogens tot begrijpen en de werkelijke structuur van de natuur dieper en breder in plaats van daar een brug over te bouwen.

Andere wetenschappers die dit ontzag en mysterie ook hebben ervaren hebben echter een andere weg gekozen. (Bijvoorbeeld Fritjov Capra, die het bekende boek schreef: De Tao van fysica). Zij voelden juist meer en meer dat de natuur een voorbeeld moet zijn van het denken van God, juist vanwege deze eerbied-wekkende gecompliceerdheid.

De medicus kan zo'n besef ook hebben. Geconfronteerd met het mysterie van het menselijke levende lichaam voelt hij zijn onvermogen om kennis over dit levende lichaam te verwerven. De wetenschap geeft enige informatie met betrekking tot het dode lichaam en tot momenten in het leven, zoals de laboratoriumwaarden röntgen-onderzoekingen en de scans, die een momentopname zijn. De dokter echter verlangt naar informatie over het dynamische, over het leven van de fysieke processen. Wetenschappelijke resultaten wekken het ontzag en het mysterie met betrekking tot het menselijk lichaam en de dokter zegt: Het is zo'n wonderbaarlijk gebouwd organisme dat ik niet meer in de simpele voorstelling van God kan geloven! Of hij kan zeggen: Dit ontzag voor het mysterie maakt juist dat ik het geloof in God heb gevonden!

Hoe je ook denkt of voelt hierover, je komt aan een grens van het kennen. Je ervaart hoe weinig de mens werkelijk kan weten en hoe er grenzen schijnen te zijn aan onze mogelijkheden om kennis te vergaren. Precies hier vinden we het punt dat ons ertoe zou moeten brengen om te keren. Als je niet meer verder kunt groeien in wijsheid, als het beleven van de grenzen die niet kunnen worden overschreden heel sterk wordt, dan wordt de mens tot 'homo sapiens sapiens'. Het eerste sapiens heeft zijn grenzen laten zien en het tweede is geboren.

Op het ogenblik waarop men de grenzen voelt komt de vraag op: Wat ben ik nu werkelijk als menselijk wezen, wat heb ik eigenlijk voor mogelijkheden tot kennis, hoe weet ik in de wetenschap? Kijken we naar buiten, dan zien we een objectieve wereld die ons een geheel van raadsels opgeeft. Kijk ik dan met het innerlijke oog naar mijzelf, dan is het raadsel in het geheel niet opgelost. Het raadsel dat ik daar waarneem lijkt even onoplosbaar als de raadsels in de wereld.

Maar er is één punt waarheen we in het innerlijke leven kunnen kijken, waar geen raadsel bestaat, geen enkel. Dat is ons vermogen om raadsels op te geven en op te lossen, om vragen te stellen en antwoorden te geven. Zou dit vermogen ook een raadsel zijn, dan zou er geen enkele mogelijkheid zijn om wat dan ook te weten. In dit punt vinden we tenslotte het tweede sapiens, het is het bewust worden dat er maar een klein punt in het universum is dat we absoluut zeker kennen en dat is het vermogen om zelfkennis in het denken te verwerven.


De Ouroboros symboliseert de continuïteit van het leven, de onsterfelijkheid, het geheel van het bestaan en de heelheid of eenheid van het Al. Het is de hernieuwing van het denken door het denken te denken, het is de wijsheid van het wijs zijn, het is de 'Aanschouwing van het Denken'.Intellectuele bescheidenheid door Mieke Mosmuller