Kanker en cultuur

De herfst is voor mij een tijd gevuld met lezingen en workshops in meer dan één land. Er is geen vast programma dat overal hetzelfde is, het is een rijk en groeiend thema. In Amsterdam en Bern zal ik spreken over dementie. Maar in Hamburg zal het thema zijn: Kanker en cultuur. Ik zal hier een vooruitblik geven zoals ik dat ook voor de dementie deed.

Toen ik medisch studente was - met geen enkele interesse in alternatieve geneeskunde - nam ik altviool-les. Mijn leraar was een musicus die altviool speelde in het Concertgebouworkest in Amsterdam. Hij woonde om de hoek en ik hoefde maar een minuut of wat te lopen om naar de les te gaan. Hij was een oudere man en ik bewonderde zijn spel, maar ook zijn verhalen over zijn leven. Op een dag vertelde hij over een reis met het orkest naar Amerika, jaren geleden. Hij werd daar ziek en moest een kleine buikoperatie ondergaan. Hij lag in een kamer met twee bedden, de man naast hem was heel wat zieker. Toen gebeurde het dat zijn kamergenoot de diagnose kreeg van ongeneeslijke darmkanker. Er werd hem gezegd dat hij hoogstens nog drie maanden te leven had. De man werd woedend over dit koene oordeel. Hij stond op uit zijn bed, de beide mannen wisselden hun adressen uit en hij verliet het ziekenhuis, terwijl hij tegen de artsen zei: Ik aanvaard dit doodsoordeel niet van jullie!

De musicus keerde terug naar huis, maar met Kerstmis ontving hij een kaart van zijn kamergenoot, die daarop geschreven had dat hij nog steeds leefde... En dat hield hij door jaren en jaren heen vol - elk jaar een kerstkaart met de mededeling dat hij nog in leven was.

Het was een verhaal dat me een verheven gevoel van hoop gaf, het gaf ook een raadsel op. Ik heb het verhaal vaak verteld in allerlei omstandigheden, en het werd een soort levensgids - zoals ook de spreuk van Franciscus dat werd. Maar het was ook een raadsel - hoe kan zoiets gebeuren? Je hoort immers meer van zulke verhalen...

Wat is dit voor ziekte, die het leven totaal kan bedreigen en die blijkbaar ook kan worden overwonnen?

De groei van tumoren kan worden gezien als een zich niet houden aan grenzen. Het menselijk lichaam heeft een wonderbaarlijke eigenschap, het kan zijn weefsels vernieuwen en het heeft een soort 'weten' waar het moet stoppen met de groei. Een gezond lichaam kent dit gezonde evenwicht tussen groei en structuur.

In de plantenwereld is deze eigenschap direct zichtbaar als een wonderlijke vormende kracht. Een blad groeit, het breidt zich uit, maar op bepaalde punten houdt het de groei in - en zo ontstaat de vorm van het blad, karakteristiek voor juist die plant. Deze vormende kracht vinden we ook in het menselijke lichaam. We kunnen proberen deze kracht te beleven door 'met de plant mee te groeien'. We kunnen dan voelen waar er uitbreiding is en waar die wordt teruggehouden.

In tumoren zien we dat deze wijsheid van de vormkracht verloren raakt. De groei gaat door en door en door en 'vergeet' waar er ingehouden had moeten worden. Dit is het geval in zowel goedaardige als ook kwaadaardige tumoren.

In goedaardige tumoren vergeet het weefsel de grenzen, maar behoudt de normale cel-structuur.
In kwaadaardige tumoren raakt niet alleen de macroscopische vorm verloren, ook de celstructuur verliest de vorm. Er worden cellen gevormd die zich niet meer houden aan de structuur die past bij het betreffende weefsel. Als je kwaadaardige celgroei onder de microscoop bekijkt, dan zie je de kwaadaardigheid. Ze zien er slecht en eigenzinnig uit, blijven niet binnen de orde van het gezonde weefsel. Het lijkt alsof ze de heerschappij over het lichaam willen overnemen, ze willen het leidende celtype worden, en wel door het gehele lichaam. Maar daardoor vernietigen ze de gezondheid en als er niet wordt behandeld dan lijkt er geen enkele hoop te zijn.

In de reguliere geneeskunde zoekt men de oorzaak in het DNA. Natuurlijk weet men ook wel dat er omgevingsinvloeden en levenssituaties zijn die het ontstaan van kanker beïnvloeden. Maar het genetische model toont aan of een persoon een predispositie heeft of niet.

Laten we de discussie hierover maar uit de weg gaan. Veel belangrijker is de vraag: Wat gebeurt er nu werkelijk, wanneer het gezonde weefsel verandert in een weefsel van kwaadaardig type? Daarover hoop ik volgende week te schrijven.


MaretakKanker en cultuur door Mieke Mosmuller