Over de wijsheid
doorMieke Mosmuller
20-07-2016
8 commentaren
Uit: Aristoteles, Metaphysica, Boek Alpha (Prima Philosophia), 1e en 2e deel
Een oefening van zuiver denken, over deductie.
1.
...
'In onze 'Ethica' hebben we het onderscheid tussen praktische kunst, wetenschap en de andere daarmee verwante begrippen nader bepaald. Hier behandelen we dit om aan te tonen dat wat algemeen wordt aangenomen als werkelijke wetenschap, teruggaat tot de eerste oorzaken en principes. Daarom vinden we iemand met ervaring wijzer dan diegene die alleen maar zintuiglijke waarnemingen heeft, vinden we een theoreticus wijzer dan de practicus, de leraar op het werk wijzer dan de leerling, en de zuivere theorie meer vervuld van wijsheid dan de praktische uitvoering ervan. Dat leidt tot de conclusie dat wijsheid de kennis moet zijn van oorzaken en principes.
2.
Omdat het nu deze wijsheid is waarvan we de betekenis zoeken, dan moeten we onderzoeken wat de oorzaken en principes zijn waarvan de kennis wijsheid is. Mogelijk wordt dit duidelijker door uit te gaan van de begrippen die we van wijze mensen hebben.
Dit zijn de opvattingen die we hebben over wijsheid en wijze mensen. Wat het eerste punt betreft moet de eigenschap alles te weten het meest aan diegene toekomen die de kennis van het algemene bezit. Want deze weet daarmee tegelijk in zekere zin alles wat onder het algemene valt. Dit, het meest algemene is nu echter tevens wat voor de mens het moeilijkst te kennen is, want het ligt het verst van het zintuiglijk bewuste af. De strengste vorm hebben verder die vormen van kennis die het meest direct betrekking hebben op de eerste principes. Want kennis die uit gaat van eenvoudigere principes hebben een strengere begripsvorm dan kennis die voortvloeit uit allerlei hulp-aanschouwingen; zo is het met de arithmetica tegenover de geometrie. Maar de wijsheid die de oorzaken in ogenschouw neemt is meer voor onderwijs geschikt; want deze kennis biedt werkelijk onderwijs. Dat echter weten en begrijpen hun waarde in zichzelf dragen is vooral het geval bij die wijsheid, waarvan het object het meest te kennen is. Want wie weten begeert vanwege het weten zelf, zal de wijsheid de voorkeur geven die dit in de hoogste zin is en dat is de wijsheid van het onderwerp dat het meest kenbaar is.; het meest kenbaar nu zijn de bovenste principes en oorzaken. Want door haar en op grond hiervan kent men ook het andere, niet echter erkent men deze door wat eraan ondergeschikt is. De hoogste heerseres nu onder de wijsheid, meer leiding gevend dan dienend, is zij die in elk afzonderlijk geval onderkent wat voor elk afzonderlijk geval moet gebeuren. Dit echter is in elk afzonderlijk geval het goede en in de wereld als geheel het absoluut goede.
Uit alles wat we hier hebben uitgelegd blijkt dat het een en dezelfde wijsheid is waarop de naam waarvan wij de betekenis willen doorgronden toe te passen is. Het moet die wijsheid zijn die zich bezighoudt met de hoogste principes en oorzaken, en tot deze oorzaken behoort ook het goede en het doel. Dat zij daarentegen niet op een praktisch doel gericht is blijkt uit het voorbeeld van de oudste filosofen. Mensen zijn in de oude tijd en ook nu nog begonnen met filosoferen omdat ze zich verwonderden. Allereerst verwonderden zij zich over de dichtst bij liggende problemen, daarna gingen ze geleidelijk verder en stelden ze zich vragen over verder af liggende problemen, bijvoorbeeld over de maanfasen of over de loop van de zon en de sterren en over het ontstaan van het wereld-al. Wie nu in twijfel en verwondering geraakt heeft het gevoel dat hij de zaak niet begrijpt, en zo is dan ook diegene die zich beweegt in mythische voorstellingen als het ware filosofisch gestemd; de mythe is immers op grond van verwonderlijke verschijnselen ter wille van de verklaring ervan uitgedacht. Hield men zich dus met filosofie bezig om de toestand van het niet begrijpen te verhelpen, heeft men naar een weten gestreefd om een begrip voor de wereld te vinden en niet vanwege een of ander uiterlijk nut. Dat wordt nog door een andere omstandigheid aangetoond. Men begon namelijk een dergelijke vorm van inzicht pas te zoeken toen datgene wat nodig was voor de behoefte, het gemak of de lust voorhanden was. Men bedrijft de filosofie dus niet vanwege een uiterlijk nut. Maar wanneer wij zeggen: een vrije mens is diegene die omwille van zichzelf en niet vanwege een ander bestaat, dan geldt dit ook voor deze wijsheid. Zij alleen is vrije wijsheid omdat zij alleen vanwege zichzelf wordt bedreven.'
De kathedraal in Chartres, de zeven 'artes liberales' met in het midden Maria (Sophia).Over de wijsheid door Mieke Mosmuller
Een oefening van zuiver denken, over deductie.
1.
...
'In onze 'Ethica' hebben we het onderscheid tussen praktische kunst, wetenschap en de andere daarmee verwante begrippen nader bepaald. Hier behandelen we dit om aan te tonen dat wat algemeen wordt aangenomen als werkelijke wetenschap, teruggaat tot de eerste oorzaken en principes. Daarom vinden we iemand met ervaring wijzer dan diegene die alleen maar zintuiglijke waarnemingen heeft, vinden we een theoreticus wijzer dan de practicus, de leraar op het werk wijzer dan de leerling, en de zuivere theorie meer vervuld van wijsheid dan de praktische uitvoering ervan. Dat leidt tot de conclusie dat wijsheid de kennis moet zijn van oorzaken en principes.
2.
Omdat het nu deze wijsheid is waarvan we de betekenis zoeken, dan moeten we onderzoeken wat de oorzaken en principes zijn waarvan de kennis wijsheid is. Mogelijk wordt dit duidelijker door uit te gaan van de begrippen die we van wijze mensen hebben.
De voorstelling die men van een wijs mens heeft is ten eerste dat deze alles weet wat maar mogelijk is, zonder de kennis van alle details te bezitten; ten tweede dat deze ook het moeilijke kan kennen, dus de dingen die voor de gewone mensen niet gemakkelijk te doorgronden zijn. De zintuigwaarneming alleen behoort daar niet toe; zij is voor alle mensen gelijk en dus gemakkelijk en heeft met wijsheid niets te maken. Verder dat in elke discipline diegene meer wijsheid heeft, wiens gedachten de strengere begripsvorm hebben en die meer geschikt zijn om anderen te onderwijzen. Verder vindt men dat die wijsheid die beoefend wordt vanwege haarzelf en vanwege het kennen zelf, meer wijsheid is dan die welke gezocht wordt vanwege de resultaten die ze oplevert. En dat wijsheid eerder de kennis is die leiding geeft, dan die dient. Want de wijze mens, zo meent men, moet niet de positie hebben van iemand die geleid wordt, maar moet die van de leidende hebben en niet van iemand anders zijn overtuiging ontvangen maar zelf aan mensen met minder inzicht zijn overtuiging overdragen.
Dit zijn de opvattingen die we hebben over wijsheid en wijze mensen. Wat het eerste punt betreft moet de eigenschap alles te weten het meest aan diegene toekomen die de kennis van het algemene bezit. Want deze weet daarmee tegelijk in zekere zin alles wat onder het algemene valt. Dit, het meest algemene is nu echter tevens wat voor de mens het moeilijkst te kennen is, want het ligt het verst van het zintuiglijk bewuste af. De strengste vorm hebben verder die vormen van kennis die het meest direct betrekking hebben op de eerste principes. Want kennis die uit gaat van eenvoudigere principes hebben een strengere begripsvorm dan kennis die voortvloeit uit allerlei hulp-aanschouwingen; zo is het met de arithmetica tegenover de geometrie. Maar de wijsheid die de oorzaken in ogenschouw neemt is meer voor onderwijs geschikt; want deze kennis biedt werkelijk onderwijs. Dat echter weten en begrijpen hun waarde in zichzelf dragen is vooral het geval bij die wijsheid, waarvan het object het meest te kennen is. Want wie weten begeert vanwege het weten zelf, zal de wijsheid de voorkeur geven die dit in de hoogste zin is en dat is de wijsheid van het onderwerp dat het meest kenbaar is.; het meest kenbaar nu zijn de bovenste principes en oorzaken. Want door haar en op grond hiervan kent men ook het andere, niet echter erkent men deze door wat eraan ondergeschikt is. De hoogste heerseres nu onder de wijsheid, meer leiding gevend dan dienend, is zij die in elk afzonderlijk geval onderkent wat voor elk afzonderlijk geval moet gebeuren. Dit echter is in elk afzonderlijk geval het goede en in de wereld als geheel het absoluut goede.
Uit alles wat we hier hebben uitgelegd blijkt dat het een en dezelfde wijsheid is waarop de naam waarvan wij de betekenis willen doorgronden toe te passen is. Het moet die wijsheid zijn die zich bezighoudt met de hoogste principes en oorzaken, en tot deze oorzaken behoort ook het goede en het doel. Dat zij daarentegen niet op een praktisch doel gericht is blijkt uit het voorbeeld van de oudste filosofen. Mensen zijn in de oude tijd en ook nu nog begonnen met filosoferen omdat ze zich verwonderden. Allereerst verwonderden zij zich over de dichtst bij liggende problemen, daarna gingen ze geleidelijk verder en stelden ze zich vragen over verder af liggende problemen, bijvoorbeeld over de maanfasen of over de loop van de zon en de sterren en over het ontstaan van het wereld-al. Wie nu in twijfel en verwondering geraakt heeft het gevoel dat hij de zaak niet begrijpt, en zo is dan ook diegene die zich beweegt in mythische voorstellingen als het ware filosofisch gestemd; de mythe is immers op grond van verwonderlijke verschijnselen ter wille van de verklaring ervan uitgedacht. Hield men zich dus met filosofie bezig om de toestand van het niet begrijpen te verhelpen, heeft men naar een weten gestreefd om een begrip voor de wereld te vinden en niet vanwege een of ander uiterlijk nut. Dat wordt nog door een andere omstandigheid aangetoond. Men begon namelijk een dergelijke vorm van inzicht pas te zoeken toen datgene wat nodig was voor de behoefte, het gemak of de lust voorhanden was. Men bedrijft de filosofie dus niet vanwege een uiterlijk nut. Maar wanneer wij zeggen: een vrije mens is diegene die omwille van zichzelf en niet vanwege een ander bestaat, dan geldt dit ook voor deze wijsheid. Zij alleen is vrije wijsheid omdat zij alleen vanwege zichzelf wordt bedreven.'
De kathedraal in Chartres, de zeven 'artes liberales' met in het midden Maria (Sophia).Over de wijsheid door Mieke Mosmuller
Commentaren
-
Van Dr. Günter Koch @"Die oberste Herrscherin aber unter den Wissenschaften ... ist diejenige, die erkennt, zu welchem Zwecke jegliches zu geschehen hat." Das ist die Beschreibung von Effektivität, im Gegensatz zur Effizienz. Mit dieser Effizienz wird der Nutzen - in vulgo: das Wirtschaften - ausschließlich identifiziert. Effektivität hat aber einen ungleich höheren Nutzen, auch in wirtschaftlichen Fragen, geht aber über diese hinaus. Es mag zu Zeiten des Aristoteles zutreffend gewesen sein, dass "diese Art von Einsicht ... man erst zu suchen" begann, Fragen der Philosophie (des Zweckes) erst gestellt wurden, als die meisten Bedürfnisse befriedigt waren. Für unsere Wohlstandsgesellschaften stellt sich die Frage heute anders.
Wir haben die Effizienz zu einem Grad getrieben, der zum Selbstzweck und zur Charakterisierung unseres Zeitgeistes geworden ist. Sie beschert aber uns (und auch den Teilen der Welt, deren Bedürfnisse noch nicht befriedigt sind,) die Zerstörung unserer Lebensbedingungen in einem Maße, dass die Zwecke unseres Daseins in gesellschaftlicher und politischer Hinsicht beeinträchtigt werden. Die nützlichen Früchte unseres Handelns haben begonnen, sich gegen uns zu wenden und wie der Zauberlehrling werden wir der Dinge nicht mehr Herr. Wie Einstein sagte, kann man Probleme nicht mit dem Denken auflösen, mit dem man sie geschaffen hat.
Der Nutzen, um deren willen wir die Einsichten suchen müssen, ist nicht mehr wirtschaftlich motiviert, sondern betrifft unser Leben und unsere sozialen Bedingungen. Die Lösungen liegen nicht auf der Ebene der Effizienz und rationaler Erwägungen, sondern es sind geistige Fragen, zu denen wir gezwungen sind Antworten zu finden. Erstaunlicherweise brauchen wir die Erkenntnisse auch, um heute wirtschaftliche Fragen in den Griff zu bekommen. Aristoteles hatte es noch wunderbar einfach, Hierarchien von Problemen zu kategorisieren. Wir sind mit unseren Herausforderungen aus seinen Lösungsmustern heraus gewachsen. Leider. -
Van Gerheart Bandorf @Sehr geehrter Herr Dr. Koch,
ich stimme Ihnen hinsichtlich Unterscheidung von Effizienz und Effektivität zu, nicht aber in der Schlußführung dazu, Sie formulieren eine contradictio in adjecto: „Die Lösungen liegen nicht auf der Ebene der Effizienz und rationaler Erwägungen, sondern es sind geistige Fragen, zu denen wir gezwungen sind Antworten zu finden.“ - Da führen Sie für ein ‚Geistiges‘ einen Zwang an. Im Kontext lese ich daraus, daß Sie einerseits dem Utilitarismus das ‚Geistige“ entgegensetzen, diesem dann aber eine utilitaristische Notwendigkeit als Eigenschaft beigeben. Zuende gedacht heißt das, das ‚Geistige‘ ebenso in den teleologischen Kategorien von Effizienz und Effektivität zu verhaften. Das bekundete Edel-Motiv eines Gegenentwurfs zur ‚äußeren rabiaten Welt‘, als, wie Sie schreiben: „Der Nutzen, um deren willen wir die Einsichten suchen müssen …“, täuscht nicht über die Falle des luzifersch-ahrimanischen Double-Bindings^^ und auch nicht darüber hinweg, daß es zudem erzreaktionär ist.
Geistiges ist niemals Zwang! Lesen Sie nach, was Frau Mosmuller zum reinen Denken bisher publiziert hat, gerade auch hier in diesem Blog in den letzten Monaten. - Oder nehmen Sie sich etwa nochmals die "Philosophie der Freiheit vor". -
Van Dr. Günter Koch @Sehr geehrter Herr Bandorf,
"gezwungen" ist in diesem Zusammenhang in der Tat ein unpassendes Wort, denn wie Sie sagen, Geist und Zwang gehen nicht zusammen. Besser wäre zu sagen "...es sind geistige Fragen, deren Antworten die Not wenden können". Die Not zu wenden kann großen Nutzen stiften. Effektivität unterscheidet sich von Effizienz wesentlich dadurch, dass es nicht auf vorgegebene Ziele bezogen zu denken ist. Das mit dem "erzreaktionär" habe ich nicht verstanden, ist aber wohl auch nicht mein Problem. -
Van Gerheart Bandorf @Sehr geehrter Herr Dr. Koch,
ich bedanke mich sehr für Ihre Antwort!
Was ich keinesfalls wollte war, Ihnen etwa ad personam zu nahe zu treten mit der verwendeten Begrifflichkeit ‚erzreaktionär‘. Gemeint ist damit das Wortwörtliche, nämlich der Status re act als dessen adjektivisch kategoriale Ausprägung; mithin ein bedingtes Handeln durch angestoßen sein (actio ex passio). Das hatte ich ad rem zu reklamieren.
Da dies auch auf die – von Ihnen vorgetragene - „Notwendigkeit“ des Handelns nach bestimmten, gesetzten Prämissen zutrifft (Notwendigkeit des Handelns gegen Beeinträchtigungen der Zwecke unseres Daseins), ist der ‚Geist‘ damit zu einer apodiktischen Ausführungs-Methode utilitaristisch herabgesetzt.
Der Untertitel des Blogs hier lautet (ich denke, nicht ohne Grund^^): „Eine Übung des reinen Denkens, über Deduktion.“ So wäre durchaus die Frage bzgl. „Notwendigkeit“ zu stellen, was Notwendigkeit n i c h t ist, und was eine actio ex passio n i c h t ist.
Ich freue mich über einen weiteren, wo möglichen Austausch mit Ihnen!
Herzlichst, Gerheart Bandorf -
Van Mieke Mosmuller @Es gelingt mir leider nicht, die Gespräche in diesem Feld immer mit zu machen. Die wochentliche Texte in drei Sprachen fragen schon viel. Aber ich lese die Kommentare immer, und freue mich sehr über Ihr Mitdenken! Herzliche Grüsse, Mieke Mosmuller
-
Van Gerheart Bandorf @Sehr geehrte Frau Mosmuller, ich habe volles Verständnis dafür und hatte es so auch schon denkend vermutet. Danke auch dafür, daß Sie mein Mitdenken erfreut. - Ich schaffe es einfach nicht zu vermeiden, mitzudenken. ;-)
Herzlichst, Gerheart Bandorf -
Van Mieke Mosmuller @Lieber Herr Dr. Koch, es freut mich sehr, wieder von Ihnen zu hören! Und ich erkenne Ihre Art des Denkens freudig wieder... Mit diesem Zitat von Aristoteles hatte ich nicht die Absicht, irgendwie inhaltlich eine Lösung zu zeigen. Es war als Vorbild gemeint für ein dialektisch-harmonisches reines Denken, das zwar aus dem Altertum kommt, das aber von der Menschheit, die das könnte, noch immer nicht verwirklicht wurde. Es wird meistens nicht einmal eingesehen, dass es entwickelt werden sollte. Herzliche Grüsse, Mieke Mosmuller
-
Van Günter Koch @Liebe Frau Dr. Mosmuller,vielen Dank für Ihre Notiz; mir war bei meiner Arbeit aufgefallen, wie sich im Laufe der Jahrhunderte die seelische und geistige Situation für die Menschen verändert, und das glaube ich auch bei Aristoteles anzutreffen. Nicht alle Menschen leben "auf der Höhe des Zeitgeistes" und nur einige wenige äußern sich so treffend, dass ihre Texte die Zeit überdauern. Herzliche Grüße, bis bald in Berlin! Ihr Günter Koch
