Sociaal optimisme

Welke substantie is het materiaal voor de sociale kunst? De architect maakt gebruik van de fysieke wetten om gebouwen van steen of hout of ander materiaal te ontwerpen. De beeldhouwer heeft als substantie het materiaal zoals marmer, steen of hout en moet weet hebben tot in de handen van de vormende krachten. De kunstschilder heeft als materiaal de verf, maar zijn substantie is de kleur. De componist moet de muziektheorie kennen maar zijn substantie bestaat uit tonen, intervallen, ritme, maat. De dichter moet kennis hebben van vocalen en consonanten, het metrum, de ritmen enzovoort, maar zijn substantie is het Woord als een uitspreekbaar en te begrijpen Woord. Een tamelijk nieuwe kunst is de eurythmie. Deze kunstenaar moet alles wat maar mogelijk is weten over het Woord dat bestaat uit vocalen en consonanten, moet innerlijk kunnen beleven wat deze klanken zijn, maar de substantie is de beweging van het menselijk lichaam. De eurythmist moet hierin kunstzinnig kunnen uitdrukken wat de menselijke Spraak is.

Wat is nu de substantie van de sociale kunst? Het moet de liefde zijn, niets meer en niets minder dan waarachtige liefde. Niet de lichamelijke liefde met een meer of minder geliefde partner. Niet de idealistische grandioze ideeën die nooit gerealiseerd kunnen worden. Niet de ideale staat van Plato of Utopia van Thomas More. Niet een hoop op globale liefde en vrede. Het moet waarachtige liefde zijn tussen jou en mij, tussen de ander en de een. Het moet dus heel bescheiden zijn, werkzaam in een kleine kring - die wijder en wijder wordt, dat wel.

Wat doet de kunstenaar? Hij vormt de substantie zo, dat deze een meer volmaakte vorm krijgt dan de natuur ooit kan bereiken. De natuur neemt de liefdessubstantie en vormt nieuwe mensen met behulp van dit medium. Volmaakter kan niet, zou je zeggen. Toch is het voor de mens mogelijk om de liefdessubstantie zo te vormen, dat deze tot ontmoetingen tussen mensen leidt die 'niet natuurlijk' zijn, niet gebonden aan het lot, maar die bovennatuurlijk zijn, die de banden overwinnen en verbreken, die meer daarvan maken dan de natuur ooit zou kunnen. Er ontstaat geen nieuw fysiek mensenwezen door deze vorm van liefde, maar een nieuwe vorm van menselijk zijn.

Liefde is: steeds weer opnieuw beginnen, zonder herinnering aan al de pijn die er geweest is, steeds weer alle zorgen en verdriet vergeten - alleen maar opnieuw beginnen met al het optimisme van het jonge kind en de wijsheid van de oude wijze man of vrouw... De eerbied, de verwondering, het open vragen terwijl je luistert en kijkt, het absolute vertrouwen in de vervulling van de hoogste liefde die tussen mensen mogelijk is zijn de instrumenten om de substantie vorm te geven. Zo groeit een onoverwinnelijk sociaal optimisme - omdat alle ervaringen in het leven die dit optimisme tegenspreken toch nooit tot pessimisme leiden. Elk moment ontstaat er een nieuwe kans - tegemoet getreden met eerbied, verwondering, open vragen en absoluut optimistisch vertrouwen.

Michelangelo, detail van De schepping van Adam (Sixtijnse kapel te Rome).Sociaal optimisme door Mieke Mosmuller