Complotdenken of het zoeken naar begrip in wat onbegrijpelijk lijkt

In deze coronacrisis, waarin onze samenleving tot uitersten wordt gedreven, zien we een fenomeen dat door velen wordt aangeduid als ‘Complotdenken’. Maar daar waar de term ’Complotdenker’ een venijnige spot draagt, kunnen we deze denker, die achter de onbegrijpelijke verschijnselen het begrip zoekt, enige hulde geven. Het is de menselijke intelligentie die, daar waar we het onverklaarde aantreffen, dit al denkende tracht te verklaren. Maar is iedereen die nadenkt over wat nog onverklaard is gebleven daarmee een 'complotdenker'?Bekijk video op YouTube

Met kerstmis had ik graag een verhaal verteld, maar dat werd door bepaalde omstandigheden onmogelijk, maar we zitten nog altijd in de kersttijd dus ik zal dadelijk toch een heel klein verhaaltje invlechten. Maar als thema had ik voor vandaag het verschijnsel complotdenken.

En wanneer je daarover gaat nadenken dan is het eigenlijk zo dat, ik heb de laatste maanden iedere keer geprobeerd de aandacht te richten op bepaalde onbegrijpelijke feiten in het hele crisisgebeuren met corona, en wanneer je als mens bepaalde samenhangen niet ziet of wanneer die bizar zijn, wanneer je ze absoluut niet kunt begrijpen, dan heeft het met de menselijke intelligentie te maken dat je dan gaat zoeken naar verklaringen voor dat gebrek aan samenhang. En wanneer je dat achterwege laat dan ben je dus eigenlijk neem me niet kwalijk een dom schaap wat in een kudde eenvoudigweg meeloopt en vertrouwt op de herder zonder deze aan een goed onderzoek te hebben blootgesteld. Dat moeten we natuurlijk als mensen wel doen. En wanneer we samenhangen niet kunnen begrijpen dan vind ik het een bewijs van intelligentie en van een niet-schaapachtig zijn dat we gaan vragen ja wat is dan de samenhang, wat zit hier achter? En dat is geen achterdocht, dat is een denken van de ware aard van samenhangen die er zijn. Daar heb je toch als mens behoefte aan. En zeker wanneer je geconfronteerd wordt met zulke ernstige maatregelen en gevolgen zoals die op het ogenblik er zijn, dan komt de menselijke intelligentie heel sterk op en begint zich vragen te stellen. En wanneer dan blijkt dat die vragen niet worden beantwoord, dan wordt natuurlijk het denken over de achterliggende oorzaken alleen maar heviger en sterker. En een van de dooddoeners in onze tijd is dat iedereen die denkt over achter de verschijnselen liggende samenhangen, dat die als complotdenker wordt neergezet. En nu is het natuurlijk wel zo dat er een soort geleidelijke schaal is naar paranoïde, wat ook een verschijnsel is waarbij je achter de dingen allerlei andere samenhangen zoekt, die berusten op een ongezonde intelligentie, laat ik het maar zo zeggen, maar zo is het met alles. Het gaat er niet om dat er ook uitwassen zijn, het gaat erom wat het verschijnsel te betekenen heeft wanneer het zich in het midden bevindt. Dat is waarom ik zo’n bewondering en liefde voor de filosofie van Aristoteles heb, omdat je dat de filosofie van het midden zou kunnen noemen. Hij heeft in zijn leer over de deugd niet zoals Plato vier kardinale deugden opgesomd, maar hij geeft eigenlijk aan dat de deugd daar te vinden is waar het midden tussen extremen bewandeld wordt. En zo is iemand die achter de onbegrijpelijke verschijnselen begrippen zoekt, heel menselijk intelligent bezig en kun je niet zomaar zeggen dat iedereen die dat doet een complotdenker is. En dat wordt wel gedaan. En toen heb ik gedacht, ja eigenlijk is de allerbelangrijkste complottheorie die er in de mensheid bestaat, het scheppingsverhaal door God. Gelovigen zijn eigenlijk allemaal complotdenkers en worden door dezelfde mensen enigszins belachelijk gemaakt die ook de complotdenkers belachelijk maken. Ik wil niet generaliseren maar zo’n indruk krijg je regelmatig wel, maar de schepping door God is het mooiste voorbeeld van een gedachtewereld die gevat kan worden achter de verschijnselen. En ik herinnerde me uit de tijd dat onze kinderen klein waren en wij heel veel verhaaltjes hebben verteld en ook voorgelezen, een bundel die de titel draagt “Een ster over de grens. Verhalen voor advent, kerstmis en Driekoningen” en daarin staat een heel klein beginverhaaltje en dat vind ik eigenlijk een oerbeeld voor het gerechtvaardigde complotdenken.

De titel van het verhaaltje is ‘waarom God de mensen schiep’  en het is geschreven door Dan Lindholm. 

“God had de wereld geschapen met alles wat erin leeft, van het nietigste wormpje in het stof van de aarde tot de bekroning van de schepping, de mens. En de engelen zagen het, en waren vol verwondering. Maar een ding konden ze niet begrijpen: waarom had God de mensen geschapen? Ze dachten diep en diep na maar het bleef een groot raadsel voor hen. God had beneden op de aarde toch geen mensen nodig, meenden ze. Hij had toch een hemel vol engelen. Met elkaar spraken ze erover en tenslotte besloten ze het aan God zelf te vragen. Een van de kleine engeltjes vatte moed, trad voor Gods troon en vroeg: hemelse Vader, zie, uw huis is vol grote en kleine engelen. Waarom hebt ge dan de mensen geschapen? Toen God dat hoorde, riep Hij: Hemelse heerscharen, verzamelt u. daar boog hij neer naar de aarde en plukte een roos, die juist open gegaan was. Zie hier sprak Hij tot de engelen. Wie kan mij zeggen wat ik hier in mijn hand heb? Maar geen van de engelen wist wat God in zijn hand had. Zwijgend stonden ze om zijn troon en ze wisten het antwoord niet. Maar God de vader sprak, Ik heb de mens geschapen opdat er op de wereld ook een schepsel is wat weet wat God geschapen heeft.”

Dit prachtige beeld kan ons begeleiden in de juiste gedachte, het juiste oordeel over dat denken dat achter de onbegrijpelijke verschijnselen het begrip zoekt. En dat is natuurlijk toch een principe wat in de hele mensheidsontwikkeling een rol speelt en je kunt natuurlijk wat betreft complotten niet zeggen dat die niet bestaan. 

Wanneer je in de geschiedenis gaat kijken, om te beginnen de geschiedenis van de filosofie, waarin mensen beschreven worden die in de uiterlijke wereld bezig zijn geweest, dan kom je er al direct achter dat er complotten bestaan hebben, altijd al, en dat die niet zo heel veel verschillen met wat er tegenwoordig in mensen leeft. En waarom zou je niet achter onbegrijpelijke verschijnselen iets van een begrip kunnen zoeken wat verklaart waarom deze verschijnselen zo onbegrijpelijk zijn. Denk maar eens aan Socrates. Socrates kun je misschien zien als de eerste mens die heel bewust geprobeerd heeft om jonge mensen en natuurlijk ook ouderen maar dat lukte minder goed maar vooral jonge mensen probeerde te leren hoe ze hun ontwakende intelligentie moesten gebruiken. En het feit dat die jongeren dat begonnen te leren, en dus mondig werden, dat betekende voor de regering in Athene een grote bedreiging. En dat heeft Socrates uiteindelijk letterlijk de kop gekost. Hij heeft een rechtszaak gekregen, heeft zich daar op een geweldige wijze verdedigd, zoals Plato dat in de apologie beschrijft, en hij heeft uiteindelijk de gifbeker te drinken gekregen. En we hebben ook nog zijn redevoering in de Phaido, waarin hij zijn vrienden toespreekt over zijn op handen zijnde dood, vlak voordat hij dan uiteindelijk die gifbeker drinkt. Je kunt niet zeggen dat dat geen complot is geweest wat daaraan ten grondslag lag, want Socrates deed geen kwaad,. Hij verkondigde de deugd en de moraliteit en hij leerde de jonge mensen om daarnaar te luisteren en daarmee te redeneren. En wanneer je zijn redeneerkunst leert kennen, dan is daar geen kwaad in te ontdekken, hoewel hij natuurlijk wel heel rechtuit was. Dat hij uiteindelijk daarvoor de doodstraf heeft gekregen, dat berust op een complot. 

Ga je later kijken dan vind je bijvoorbeeld in de Romeinse geschiedenis, keizer Augustus, toen ik op het gymnasium zat hadden we een beta project, dat wilde zeggen dat je in de vijfde en zesde klas terwijl je de beta richting volgde voor de klassieke talen een bepaald project had. En wij hadden het project van de dood van Socrates en het project van de troonsbestijging van Augustus. En  we hebben toen bestudeerd wat er allemaal aan die troonsbestijging van Augustus vooraf is gegaan om het zover te brengen dat hij uiteindelijk keizer kon worden. Ik ben de details totaal vergeten, maar wat ik niet vergeten ben zijn de complotten die daar werden gesmeed om dit doel uiteindelijk te bereiken. En je kunt er wel van op aan dat daar hele merkwaardige dingen gebeurd zijn en dat die mensen die daar een vermoeden van kregen ook niet zo erg graag gezien werden.

Ga je later in de geschiedenis kijken, bijvoorbeeld in de tijd van de renaissance, dan leer je daar ook mensen kennen die geleefd hebben van complotten, en iedereen die met een open oog de mensheidsgeschiedenis bekijkt, die weet, complotten zijn er altijd geweest. En het gaat erom dat we als mensen in onze tijd, waarin we in onze ziel veel bewuster zijn dan ooit tevoren en we nog steeds bewuster zouden moeten worden, dat we die achterliggende processen dat we die doorschouwen. En dat dat vaak te ver voert dat mag zijn en ik zou ook zeker niet een aanhangster van een van de theorieën willen worden maar ik wil ze wel graag allemaal onder ogen krijgen en te horen krijgen en te lezen krijgen zodat je weet wat mensen die intelligente vragen hebben over wat speelt zich nu eigenlij in werkelijkheid zich af die mensen die verdienen eigenlijk hulde en het tegendeel zien we, we zien dat ze worden belachelijk gemaakt en worden uitgemaakt voor paranoïde persoonlijkheden. Dus ik zou hier, nu, vandaag, met het verhaaltje over waarom God de mensen schiep in de hand willen pleiten ervoor dat we als mensheid hard op zoek gaan naar de achterliggende processen van deze corona crisis en de op hande zijnde grote reset.