Oorzaak en gevolg en de kunst van de interpretatie

In het denken is het belangrijk om de relatie te zien tussen een oorzaak en het gevolg daarvan, de zogenoemde causaliteit. Maar juist ook het gewaar worden van het gebrek aan een dergelijk causaal verband is een belangrijke competentie voor de kunst van de interpretatie. Als we kijken naar de interpretatie van feiten en data in de huidige coronacrisis, zien we dat de waarheid, door een gebrek aan inzicht in de causaliteit, niet altijd eer wordt aangedaan. Hoe kunnen we ons denken trainen om het vrij en onafhankelijk te kunnen inzetten om de waarheid met zekerheid te beleven? Bekijk video op YouTube

We hebben natuurlijk ook de mogelijkheid om eenvoudigweg te zeggen: wat de overheden doen dat moet wel goed zijn, dus we doen verder geen onderzoek en we leven gewoon door tot dit aan een eind gekomen is en we stellen geen vragen. Er is misschien ooit een tijd geweest dat de mensen daar meer voor aangelegd waren, maar de moderne mens is dat  zeker niet en een groot deel van de mensheid wil toch wel heel graag weten hoe de dingen nu werkelijk in elkaar zitten, dat merk je als arts ook, dat je niet zoals dat vroeger gebruikelijk was, als een autoriteit de diagnose en de therapie vaststelt en daarover zwijgt zodat de patiënt in het ongewisse is wat er precies aan de hand is en wat er gaat gebeuren en wat de prognose is. Dat kan in de moderne tijd echt niet, je moet werkelijk communiceren over de bevindingen. Dus wat ik zeg, het zou ook kunnen, dat we de regeringen eenvoudigweg gewoon volgen - dat kan ik dan vervolgens meteen beantwoorden, dat dat eigenlijk helemaal niet kan en dat wij als burgers steeds meer en meer mondig worden, en dat wordt door een crisis als deze alleen maar sterker. Want je wordt geconfronteerd met, wat ik dan maar iedere keer noem, ongerijmdheden en dat roept de vragen op die je dan gaat stellen en de antwoorden die je gaat zoeken. En een van de belangrijke begrippen die in het zoeken naar de samenhangen gehanteerd wordt is het begrip causaliteit, is het begrip oorzaak en gevolg. En we hebben de neiging om oorzaak en gevolg met de tijd in verbinding te brengen, he, dat je dus zegt: wat eerder gebeurt, heeft later een gevolg. Dus als je ziet dat er iets gebeurt omdat je iets doet, en dat daarna iets gebeurt, dan heb je al snel de neiging nou dan is dat eerste de oorzaak van het tweede. Maar dat hoeft natuurlijk helemaal niet het geval te zijn, een interessant voorbeeld dat vind je in de natuur, dat we weten dat wanneer de zwaluwen laag vliegen, dan komt er regen. En die zwaluwen die vliegen laag, daar kun je allerlei verklaringen voor vinden, ook weer oorzaak en gevolg, maar ze doen het en wanneer ze het doen, dan is het een teken dat er slecht weer op komst is. We weten dan eigenlijk op een heel natuurlijke manier dat die zwaluwen op de een of andere manier waarnemen dat er in de atmosfeer iets verandert waardoor het slecht weer gaat worden. Maar wanneer je alleen naar de tijd zou kijken dan zou je kunnen zeggen: die zwaluwen die vliegen laag, en die veroorzaken dus het slechte weer. Dat is bizar, dat denk je als mens niet. Maar het feit dat het daar zo duidelijk is dat je niet altijd kan zeggen dat datgene wat eerder is de oorzaak is van datgene wat later is, ook al komt het iedere keer opnieuw voor, het feit dat het daar zo is, dat betekent niet dat wij ook weten dat in alle situaties waarin je met twee samenhangende gebeurtenissen te maken hebt, dat je daar niet altijd kan zeggen dat het eerste de oorzaak is van het tweede. Je kunt niet altijd zeggen dat datgene wat in de tijd later optreedt, dat dat een gevolg is van datgene wat eerder opgetreden is. Dat zijn dingen, die moet je je als mens wel bedenken wanneer je de loop van de gebeurtenissen probeert te beoordelen. We hebben in het voorjaar meegemaakt dat een groot aantal bejaarden en hoogbejaarden zijn gestorven en dat de doodsoorzaak covid-19 was. Wanneer je daar over nadacht dan kwam de vraag op, zouden die mensen niet toch gestorven zijn? Was het niet aan de tijd dat ze zouden gaan sterven en is die eventuele infectie alleen een soort katalysator geweest, hooguit, en niet een echte doodsoorzaak. Dat is zo’n overweging die je kunt hebben wanneer je begint te denken over oorzaak en gevolg. Nou dat mocht je natuurlijk toen echt niet denken, er was een heel sterke denktrend in gang gezet dat die bejaarden en hoogbejaarden niet zouden zijn gestorven wanneer ze niet deze infectie hadden gekregen. En zo is een hele emotionele sfeer ook geschapen, rondom deze infectieziekte, waarbij het vooral de oude mensen en de toch al zieke mensen zijn die daardoor worden getroffen. Nu was er vorige week een confrontatie in de tweede kamer tussen een tweede kamerlid en de minister. En dat ging over de vraag: er zijn mensen die hoogbejaard zijn, die ziek zijn, die worden gevaccineerd en die sterven na een week, of na enige tijd. En de vraag van het tweede kamerlid was: wordt er ook onderzoek naar verricht in hoeverre de vaccinatie zelf daar een mogelijke doodsoorzaak zou kunnen zijn. Ik vind dat dezelfde vraag als die in het voorjaar werd gesteld bij de infectie met COVID-19. Daar was de vraag: sterft de hoogbejaarde aan zijn hoogbejaard zijn, of aan de onderliggende ziekte, of aan de infectie. Dat was niet de bedoeling, dat je dat zo zou vragen, maar het is natuurlijk wel heel logisch, dat je dat zo vraagt. Nu vraagt dit tweede kamerlid hetzelfde eigenlijk en zegt: wordt er wel naar gekeken of er een samenhang bestaat tussen de vaccinatie en het sterven? Alleen stelt hij de vraag eigenlijk min of meer omgekeerd. Dat leverde een woedende reactie van de minister op, en wanneer je dat op een filmpje ziet dan is dat eigenlijk toch wel echt schokkend vanwege de onbehoorlijkheid die daar dan plaatsvindt, naar aanleiding van een min of meer doodgewone en ook gerechtvaardigde vraag: is het werkelijk zo dat vaccinatie en sterven van de hoogbejaarde in geen enkel verband met elkaar staan, of is er toch een oorzaak-gevolg mogelijk? Dat moet je toch je mogen afvragen en je moet toch ook van de regering mogen verwachten dat ze zulke vragen ook werkelijk zelf stellen, maar dat wordt natuurlijk min of meer terzijde geschoven naar een team wat daar dan speciaal onderzoek voor doet, dat is modern, dus de betreffende verantwoordelijken schuiven de verantwoordelijkheid af naar andere verantwoordelijken en kunnen dan altijd zeggen ja maar dat wordt daar bekeken en dat is niet mijn zaak. En wanneer je dan toch doorvraagt, dat bleek, dan ontsteekt degene die daar ondervraagd wordt in woede en zegt dit is verbreiden van nep-nieuws, dat kan helemaal niet, dit kan niet, dit kan niet, we zitten in een pandemie en het is levensgevaarlijk. Dit was een beeld, wat je daar zag, wat op zich zo merkwaardig was, dat je daar op zich eigenlijk, ik wil niet zeggen wantrouwend door wordt, maar je vraagt je wel af waarom deze onbeheerste reactie? Waarom wordt er niet gewoon gezegd: ja ik begrijp uw vraag en we doen dat zo en zo, en u kunt er gerust op zijn dat dat allemaal helemaal in orde is en wanneer u dat zou willen controleren dan kunt u dat daar en daar doen. Zo kun je daar toch ook op antwoorden. Maar deze woedende reactie roept sterke vragen op. Dat wat betreft het merkwaardige hanteren van oorzaak en gevolg. Een andere samenhang die er is, is dat door de door het RIVM en het OMT prognoses worden gemaakt over hoe de nieuwe Britse variant zich in Nederland waarschijnlijk zal gaan verspreiden, hoe dat dan zal leiden tot problemen in de zorg, en hoe dat dan vervolgens moet worden tussen aanhalingstekens behandeld. Op grond van die prognoses worden dan zeer strenge lockdown maatregelen gesteld en vervolgens valt het allemaal mee, he, komen de prognoses die er allemaal waren niet uit. Dan is natuurlijk de vraag: waren de prognoses verkeerd of zijn de meevallende resultaten een gevolg van de maatregelen. Nu wordt er zonder meer de conclusie getrokken dat het feit dat het meevalt komt door de maatregelen. En dat is wat mij betreft ook weer een ongerijmdheid, want dit is natuurlijk helemaal niet wetenschappelijk. In de eerste plaats zijn de prognoses prognoses, die hebben een zekere mate van waarschijnlijkheid maar die berust op de uitgangspunten en die kunnen al verkeerd zijn, dus wat is een prognose? Als die niet uitkomt dan zou je eerder zeggen we hebben de prognose niet goed gemaakt, maar wanneer je dan vervolgens heel strenge maatregelen neemt en het valt mee en je zegt dan nou ja goed dat komt dan door de maatregelen, dan is dat daarom niet wetenschappelijk, omdat je dat eigenlijk alleen maar zou kunnen zeggen als je ook een test zou doen waarbij die maatregelen niet worden genomen. Pas dan, als je ziet dat er dan een geweldige uitbraak van dat Britse virus, van die Britse variant optreedt, ja dan mag je zeggen dat de maatregelen effect hebben gehad. Maar om dat gewoon maar te zeggen dat is een bepaalde manier om, ik zou haast zeggen stemming te maken, waardoor gerechtvaardigd is om die maatregelen langer te laten bestaan. Oorzaak en gevolg. Wanneer je een zelfstandige denker wil worden dan moet je je in die beide begrippen inleven. Ieder mens die kan denken weet op zich wat er bedoeld wordt met oorzaak en gevolg. Maar hoe je bepaalde gegevens die zich voordoen dan ook op de juiste wijze interpreteert, dat is toch nog iets heel anders. En er waren laat ik maar zeggen protocollen voor in de wetenschap, hoe je daarmee omgaat, en die worden losgelaten. Er wordt niet mee gerekend omdat men natuurlijk zegt, en dat is dan ook wel weer begrijpelijk, men zegt ja maar luister eens, we kunnen dat risico niet nemen, we kunnen niet die maatregelen niet nemen en dan kijken wat er gebeurt, want als het dan zo is zoals wij denken dat het is, dan hebben we een ramp veroorzaakt, dus we kunnen maar beter het zekere voor het onzekere nemen. Mag allemaal zijn, maar van wetenschap is dan werkelijk geen sprake meer. En ik heb vorige week erop gewezen dat we als mensen zelfstandig moeten leren denken en ik wil daar eigenlijk mee zeggen dat je dat moet leren. Dat is niet iets wat je zomaar kunt. Je moet je wel ontwikkelen om dat werkelijk ook te kunnen. Want wij als mensen worden geboren in een bepaald land, in een bepaalde familie, we gaan naar een bepaalde school, we hebben die en die leraren we hebben dat en dat lesprogramma, we gaan misschien naar de universiteit of we gaan werken maar al die dingen die we doen die beïnvloeden hoe je in de wereld staat en wat je aan gedachten ontplooit is vooral daardoor bepaald. En wat ik bedoel met zelfstandig denken, dat is een denken dat zich daaruit weet los te maken en dat naar de kern van de zaak wil gaan. En eigenlijk heb je daarvoor een bepaalde training nodig waardoor je je eerst grondig weet los te maken van alles wat uit je achtergrond altijd weer opkomt. Nou heb je natuurlijk rebellen, en die maken zich los uit alles wat er uit de achtergrond opkomt maar ik ben van mening dat die toch vaak ook niet in de gaten hebben dat ze putten uit een ander reservoir wat evengoed uit die achtergrond komt. Dus je moet als zelfstandige denker, wanneer je je denken in de hand wil krijgen, dan moet je steeds meer en meer je zo ontwikkelen dat je de begrippen zelfstandig kunt denken, zoals ik het geprobeerd heb nu een voorbeeld te geven van dat begrippenpaar oorzaak en gevolg. Hoe je daar ook de mist mee in kunt gaan omdat je het bijvoorbeeld aan de tijd koppelt. Of dat je het koppelt aan bepaalde aannames waar je helemaal niet van weet of het ook zo is. Dan denk ik dus aan die prognoses. Zo is het dus niet zo eenvoudig om een zelfstandige denker te worden, maar de eerste stap is dat je in jezelf opstaat en dat je zegt: ik probeer niet steeds te luisteren naar wat er uit de omgeving komt en ik probeer ook niet steeds te luisteren naar wat uit mijn associatieve gedachten voortdurend opkomt maar ik probeer de feiten die er zijn op een onafhankelijke manier te doordenken. En daarvoor is het dan vaak noodzakelijk dat je dan voorlopig helemaal geen conclusies trekt, en dat is natuurlijk voor de mens het allermoeilijkste.

Ik kwam vanuit een andere bezigheid terug bij een boek uit de 14^e eeuw, dat is geschreven door Thomas a Kempis en dat heet: De navolging van Christus. Dat is een boek met ja, je zou zeggen zinnen ter bezinning en ter zelfopvoeding en het is natuurlijk oud, het komt eigenlijk uit een tijd waar de mensen nog helemaal niet zo mondig waren als nu, dus je kunt het beslist niet in zijn geheel doortrekken naar onze tijd, maar desalniettemin zit het boek vol met aanwijzingen en opwekkingen die je ter harte kunt nemen en zo heeft hij helemaal in het begin, in hoofdstuk vier ,het thema over de bedachtzaamheid en dat is eigenlijk waarmee ik wil afsluiten, want dat is wat ik bedoel met het fundament voor het zelfstandige denken.

1. Men moet niet ieder woord of iedere aandrift zonder meer vertrouwen, maar voorzichtig en geduldig behoort men ten overstaan van God een zaak te wikken en te wegen.

2. Dikwijls gelooft en zegt men helaas van een ander eerder het kwaad dan het goede: zo zwak zijn wij.

3. Volmaakte mensen daarentegen geloven iedere verteller zo maar niet; want zij kennen de menselijke zwakheid die licht neigt tot het kwaad en nogal wankel is in haar beweringen.

4. Het is grote wijsheid zich in zijn handelen niet te overhaasten en ook niet hardnekkig aan eigen mening vast te houden.

5. Hiertoe hoort ook dat men niet dadelijk geloof hecht aan alles wat verteld wordt, en wat ten hoort of gelooft niet terstond in andermans oren fluistert.

Dat is zoiets dat wil je toch in je hart griffen, in een tijd als deze dat we zo worden overweldigd door feiten, door nieuws. En misschien zit binnen het nieuws regelmatig ook nep-nieuws dus laten we niet dadelijk geloof hechten aan alles wat verteld wordt.

6. Overleg met een wijs en gewetensvol mens en zoek eerder door een voortreffelijk persoon te worden onderricht dan uw eigen bevindingen te volgen.

Dat is niet in tegenspraak met dat je niet zou moeten luisteren naar wat van buiten komt, maar je moet daarin selecteren. Wanneer je zelfstandig wil leren denken, dan is het natuurlijk toch nodig dat je kennisneemt van wat wijze mensen aan denken hebben ontplooid, zodat je leert om in die wijze vorm van denken thuis te raken en dat als een gewoonte over te nemen. 

7, Goed leven maakt een mens wijs naar Gods maatstaf en ervaren in veel dingen.

8. Hoe nederiger iemand in zijn innerlijk is en hoe meer afhankelijk van God, des te wijzer en rustiger zal hij zijn in alles.

Dat is natuurlijk een opgave die voor ons meer aan het eind van de weg ligt, dan aan het begin want we hebben als mondige mensen wel degelijk de opgave om alles te onderzoeken en niet alleen afhankelijk te zijn van God die onzichtbaar is, maar ons denken en ons oordelen te scholen aan wat zich voordoet. En het is eigenlijk nodig dat we een gevoel ontwikkelen voor wat waar is, wat in overeenstemming met de waarheid aan ons wordt verteld, of wat wordt geschreven of wat wordt getoond, en datgene wat voelbaar niet waar is. En ik heb in een vorige video gezegd de waarheid komt altijd aan het licht. Maar die komt in de moderne tijd toch ook werkelijk alleen maar aan het licht omdat er mensen zijn die in zich dit waarheidsgevoel tot ontwikkeling brengen. Die mensen moeten we opzoeken, dat zijn mensen die niet, wanneer ze een vraag krijgen, onmiddellijk in woede ontsteken, maar dat zijn mensen die rustig en bezonnen de feiten overwegen en dan in het hart gewaarworden of iets waar is of niet.