Vrij worden - deel 2

Denken is een zuiver menselijke eigenschap. Het bewustzijn is gevuld met gedachten, zij gaan door, door, door, ze maken ons gelukkig, ze brengen stress, ze maken ons verdrietig. In de nacht gaan ze door, hoewel ons bewustzijn ervan verdwijnt. Alleen in dromen nemen we waar dat ze er nog steeds zijn, hoewel ze zich tonen in min of meer fantastische beelden. Op het moment van wakker worden gaat de stroom van gedachten verder, maar ze bevestigen zich aan de zintuigwaarnemingen - ze worden daardoor bijeengehouden, concentreren zich.

Er zijn momenten waarin we uit dit dromen van gedachten - de zintuigdroom - ontwaken. Dan brengen we meer wilskracht in het verloop van onze gedachten; we maken meer zelf uit wat we denken. Zulke momenten zijn er wanneer we besluiten nemen, wanneer we werk moeten doen dat denken vraagt, wanneer we beginnen te studeren, wanneer we proberen te begrijpen wat we moeten leren.

Er is in ons een vaardigheid om nog eens een keer te ontwaken, nu uit dit door wilde denken, een ontwaken dat boven het gewone wakkere denken uitgaat. Het is een vrij maken van het gewone denken dat wandelt langs de platgetreden paden van de opvoeding, de familie, het volk, de wetenschap enzovoort. Rudolf Steiner zei eens dat dit is wat de mensen het meest vrezen, deze vrijheid in het denken. Niet alleen wordt gevreesd dat er een 'ras' zal ontstaan van zelfdenkende mensen, het is tevens het feit van een individueel zelfstandig denkende mens te worden dat zo wordt gevreesd door iedereen. Het is veel makkelijker en lijkt veel veiliger om eenvoudig met de stroom mee te drijven en nooit in deze stroom te gaan staan.

De oude Griekse filosofie van Heraclitus is gebaseerd op het principe van het stromen, van 'panta rhei':
Op wie in dezelfde rivier stapt, stroomt steeds weer ander water toe
In dezelfde rivieren stappen we en stappen we niet, we zijn en we zijn niet.
 
En in een citaat van Plato in zijn dialoog 'Cratylus:
Men kan niet tweemaal in dezelfde rivier stappen

Nog versterkt met: Men kan zelfs niet éénmaal in dezelfde rivier stappen.

Maar in onze moderne tijd kunnen we dit beeld veranderen: De stroom gaat door, maar de denker kan opstaan en gedachten vormen die hij zelf wil vormen, zonder door de stroom te worden meegesleurd. Vanuit dit punt van opstaan kunnen we zelfs tegen de stroom in denken. Natuurlijk betekent dit niet dat we willen denken op een irrationele of onlogische wijze, of met begrippen die niet bestaan. We willen denken op een morele en rationele manier, maar we willen onze gedachten op onafhankelijke wijze vormen. Angst hiervoor maakt dat we aan dit vrije denken niet beginnen.

Vorige week stelde ik voor om dit vrije denken te oefenen op een onschuldige manier, namelijk door een eenvoudig liedje innerlijk van achter naar voor te zingen.

Er zijn meer oefeningen om in de stroom op te staan, om te ontwaken uit de normale wakkerheid, in een denken dat niet bepaald is, dat zich losmaakt uit de persoonlijke manier, uit de routine van het denken.

Herinner eens een belangrijk besluit, genomen in een tijd die jaren geleden is. Je weet hoe je leven zich ontwikkeld heeft na dat besluit. Probeer nu eens te concentreren op dat moment van besluit - en neem een ander besluit. Je had dat besluit kunnen nemen, maar je hebt het niet gedaan. Het gaat er niet om of het een beter besluit was. Het gaat erom dat het anders was. Tracht nu je leven te verbeelden, zoals het had kunnen verlopen met deze andere beslissing. Het is een vorm van fantasie, want zo is het niet gegaan. Maar het had zo kunnen gaan. Terwijl je denkt over het leven dat je had kunnen hebben, bevrijd je jezelf uit de sleur waar je in bent, uit de bedding die is ingesleten - en je neemt een andere richting.

Een tweede biografische mogelijkheid om een zekere vrijheid in de gedachten te vinden is om terug te gaan naar de tijd dat je twaalf jaar was en te proberen om je geheel met de herinneringen aan die tijd te identificeren. Probeer zo levendig mogelijk te herinneren hoe de omgeving was, voel de sfeer, ruik of proef wat er te ruiken en proeven viel, voel de emoties en zo voort. Wanneer je tegelijk kunt bespeuren hoe op dat moment je bewustzijn is, terwijl je je al deze dingen herinnert, dan zul je een bevrijding voelen uit alle frasen, alle conventies, alle routine, die zich in je leven hebben vastgekleefd aan je zelf van alledag.


Heraclitus in Raphael's School van AtheneVrij worden - deel 2 door Mieke Mosmuller