Wat is waarheid?

Vanwege de ramp die gebeurd is boven de Oekraïne en de sociale en politieke gebeurtenissen die op deze ramp volgen wil ik deze basale menselijke vraag stellen aan ons allen.

Op de televisie krijgen we vele beelden te zien, krijgen uiteenlopende woorden te horen. Maar weten we dankzij al deze beelden en woorden nu ook echt wat er is gebeurd en wat er nu aan de hand is?

In de natuur bestaan vier rijken. Je zou kunnen zeggen dat het eerste rijk een zwijgende rustige aard heeft, het is het minerale rijk. Dan is er het zwijgende levende rijk, dat is het plantenrijk. Het derde rijk is dat van gevoelige wezens die zich door geluid kunnen uiten - dat is het dierenrijk. Tenslotte is er het vierde rijk, dat van sprekende kennende wezens, het is de homo sapiens.

Sapientia betekent niet alleen weten of kennis. De betekenis van het woord gaat verder en strekt zich uit tot wijsheid. In de Bijbel, in het Oude Testament, psalm 111 vers 10, staat:
'De vrees voor de Heer is het begin der wijsheid, een goed inzicht hebben allen die deze beoefenen.'

In het menselijke spraakgebruik is het woord 'sapientia' beperkt geraakt tot weten, tot kennis. Maar in feite betekent het woord: wijsheid. Gebruiken we de term 'homo sapiens', dan bedoelen we daarmee eigenlijk dat de mens behoort tot een rijk dat wijs is of op zijn minst dat wijs zou kunnen zijn. Vanuit dit gezichtspunt is het vanzelfsprekend dat de mens geboren is voor de waarheid, want wijsheid kan uiteraard alleen dan ware wijsheid zijn wanneer zij berust op de waarheid. Er zou dus een waarheid moeten bestaan.

Ik weet uiteraard dat in de moderne filosofie het begrip van de waarheid een metamorfose heeft doorgemaakt. Het oorspronkelijke begrip van de waarheid in de klassieke filosofie, waar zij nog gezien werd als een onveranderlijke eeuwige waarheid, past in de moderne tijd niet meer. Waarheid in moderne zin wordt bijvoorbeeld gezien als berustend op consensus, niet als berustend op eeuwige principes.

Hoewel ik deze blog 'filosofische reflecties' noem, wil ik mij niet beperken tot uitsluitend een denken zoals het in de moderne tijd is. Ik neem het woord 'sapiens' als grondslag voor mijn reflecties over waarheid.

Ik wil ook niet dat deze reflecties gezien worden als religieus, maar ik voel me vrij om mijn reflecties te steunen op religieuze teksten en beelden, niet alleen uit de Bijbel maar uit alle bestaande religies - beseffend dat al die bestaande religies de verschillende gereflecteerde stralen zijn van een stralende zon.

Er moet een waarheid bestaan en de mens moet in staat zijn om die waarheid te vatten, niet alleen in de wetenschap maar ook in de gebeurtenissen van het leven, zoals in deze ramp boven de Oekraïne. We krijgen die waarheid niet eenvoudigweg opgediend. Alle informatie die we krijgen vormt nog niet de waarheid. Met een bepaalde sensitiviteit kunnen we bemerken dat we zachtjes aan in een bepaalde richting worden bewogen, door de manier waarop we de informatie krijgen. We kunnen gewaarworden dat we bewogen worden om een bepaalde mening te vormen, die dan vervolgens wordt tot de publieke opinie. Als Nederlanders worden we ertoe bewogen om het gebeurde op een heel bepaalde manier te beleven. Maar de vraag is: krijgen we wel de ware informatie en ontwikkelen we waarachtige gevoelens?
Op zijn minst zouden wij eens naar onszelf moeten kijken en onszelf hierover vragen stellen. Het menselijke wezen, begaafd om wijsheid te vinden, staat aan de top van de vier rijken van de natuur. Maar betekent dat vanzelf dat dit menselijke wezen deze aanleg ook werkelijk in de hoogste lagen van de natuur ontplooit? Of valt ons denken als het ware omlaag in andere regionen? Welke regionen? Wat moeten we denken van het verkrijgen van kennis door de mens die daartoe bewogen wordt, op een bepaalde weg gezet wordt door de media? Is dat nog een onafhankelijk denken en een onafhankelijk vinden van waarheid? Of ligt de bron voor dit denken in een heel andere laag van ons bestaan?

Dit zijn vragen waarop ik in de komende tijd dieper wil ingaan.


Ikoon van Sophia uit de warme St. George kerk in Vologda (late 16e eeuw)Wat is waarheid? door Mieke Mosmuller