Op tweede paasdag stierf de paus. Ik vond het een interessante opmerking van Poetin die zei: ik weet niet hoe het bij de katholieken is, maar bij ons is het zo dat wanneer iemand met Pasen sterft, dat een teken is dat het een beduidend leven geweest is. Ik moest toen denken aan Toon Hermans die op Goede Vrijdag gestorven is. Dat zal ongetwijfeld ook een teken zijn. Ik wilde dus deze video besteden aan, ja ik wil niet zeggen de paus, maar aan datgene wat door zijn dood toch ook wel wordt opgeroepen. Want het is natuurlijk toch. hoe je het ook bekijkt, de dood van een wereldleider. En dat gaf mij aanleiding om me nog eens te bezinnen op: hoe sta je daar eigenlijk in, in het bestaan en de betekenis van de paus.
Zoals bekend kom ik uit de jaren 50 van de vorige eeuw. In die tijd was het katholieke geloof weliswaar niet meer zo heftig aanwezig als in het begin van de eeuw, maar toch nog altijd wel behoorlijk machtig. En wanneer je dan in die katholieke kerk wordt opgenomen, en daar heb je natuurlijk geen zeggenschap over, want je wordt geboren in een bepaald gezin, di: nemen dat besluit om je katholiek te laten dopen. En hoewel dan in ieder geval in mijn leven verder daar niet zo heel veel aandacht aan is besteed, is het toch wel zo dat je door de doop een verbinding hebt met die katholieke kerk. En werkelijk, dat voel je wanneer het bericht komt: de paus is gestorven. Dat was toch nog onverwacht, want we hebben natuurlijk die ziekte van hem meegemaakt. En ik moet zeggen, op eerste paasdag heb ik als arts werkelijk gedacht: hoe is het mogelijk dat de medische verzorging van de paus dit toelaat, of misschien zelfs stimuleert,dat hij dit doet, ook veel niet, maar toch nog altijd heel veel doet, wat een paus met Pasen doet. Dus op zich is het dan ook niet verwonderlijk dat dat niet ging eigenlijk. En dat hij op tweede paasdag dan toch overleden is. En de vraag komt dan weer op, wat is dat voor instituut eigenlijk, die katholieke kerk? En met name? Wat is de betekenis van de paus? Ik herinner me uit mijn jeugd dat ik in gezinnen kwam, waar het katholieke geloof veel meer werd verzorgd dan ik dat gewend was. En waar over de paus werd gesproken als een onaantastbare persoon aan het hoofd van de katholieke kerk. En er werd zelfs gezegd: Geloof je in de paus? Ik herinner me dat nog heel goed. En ik begreep niet goed wat daarmee bedoeld werd.
Want ik kan me wel voorstellen dat er gevraagd wordt: Geloof je in God? Maar geloof je in de paus? Dat vond ik toch een merkwaardige vraag. Zo klein als ik was. En nu, als ik daar nu op terugkijk, dan komt de vraag op: Wat geloven katholieken dan eigenlijk met betrekking tot de paus. En ze hebben ook een zekere plicht om bepaalde dingen te geloven en dat is dat de paus het hoofd van de katholieke kerk is en een opvolger van Petrus van wie gezegd is: op deze rots zal ik mijn kerk bouwen. Als je in het gevolg van die uitspraak de kerk leidt, dan is dat natuurlijk wel betekenisvol. Daarin geloven katholieken. Ik weet niet of ze het altijd weten, dat ze daarin zouden moeten geloven. Dan is er natuurlijk dat moeilijke dogma van de onfeilbaarheid.
Die onfeilbaarheid van de paus, een dogma uit de 19e eeuw, geldt niet voor alles. Het is niet zo dat de paus moet worden gezien als een reeds geheel heilig persoon die nooit fouten maakt, maar met betrekking tot het beschermen van het geloof en de zeden van de kudde, gelovigen, is hij als herder aangesteld. En we weten natuurlijk dat Thomas van Aquino als een kerkvader wordt beschouwd en ook als de grote leraar van de katholieke kerk. En het is dan interessant om te kijken wat deze mens indertijd gezegd heeft over de plicht van de katholiek om voor waar aan te nemen wat de paus zegt. Nu bestond er natuurlijk toen in de dertiende eeuw nog geen dogma van de onfeilbaarheid en Thomas van Aquino is zeer duidelijk daarover dat de Waarheid de eigenlijke leider van de kerk is en dat het menselijke verstand in staat is om die waarheid te constateren.
En dat wanneer de gelovige zou moeten constateren dat datgene wat de paus verkondigt niet waar is, dan heeft de gelovige volgens Thomas van Aquino het recht, de plicht om die verkondiging af te wijzen. Dat wordt dan eigenlijk met het dogma van de onfeilbaarheid moeilijk. Maar ik denk dat het toch vrij zeldzaam is dat er van dat dogma gebruik wordt gemaakt en dat de meeste verkondigingen en handelingen van de paus niet in dat licht te zien zijn. Maar goed, het is natuurlijk wel belangrijk dat een katholiek toch opkijkt naar de paus die in zekere zin een onfeilbaarheid heeft.
Dan is natuurlijk de vraag: mag je dan kritiek hebben op de paus? Of moet je als gelovige eigenlijk alles goed vinden wat hij doet? Dat is natuurlijk dan eigenlijk met het vorige al beantwoord. Het gaat om de waarheid. Nu is het in onze tijd natuurlijk wel zo dat de gangbare filosofie heeft vastgesteld dat de mens niet in staat is tot het vinden van waarheid. Dus ja, dan zou je zeggen, dan ben je blij dat er een paus is die dat wel kan. Maar u snapt wel, daar kom je toch in een heel moeilijk gebied. En wanneer we, althans dat is dan in mijn geval zo, mensen zijn die toch een hang hebben naar een vrijheid van oordeel, dan wordt het accepteren van een autoriteit op dat gebied juist heel moeilijk, dan is het juist zo dat je voor jezelf wil opeisen kan ik niet zeggen, maar zoiets, dat je verlangt ernaar dat je bij het vaststellen van morele plichten en religieuze oordelen dat je daarmee aan je eigen oordeel wordt overgelaten en dat er niet een instantie is die voor jou bepaalt wat goed en wat kwaad is. Aan de andere kant zie je natuurlijk dat het voor mensen niet zo makkelijk is om uit zichzelf te bepalen wat goed en kwaad is. Maar ik denk dan aan Paulus, de brieven van Paulus, die in zijn tijd, toen de mens toch natuurlijk nog heel anders dacht en voelde, al zei dat de wet de oorzaak is van de zonde. Als er geen wet is, is er ook geen zonde.
En dat de morele maatstaf die de mens heeft, dat dat eigenlijk Christus zelf is in ons. En dan zou je dus werkelijk niet meer goed kunnen verdragen dat er een religieuze leider is die het het beste weet. Maar het is nou eenmaal een instituut dat op die manier wordt geleid en dat wil ik eigenlijk alleen maar laten zien. En dan ook met alle begrip, zal ik maar zeggen, laten zien, hoe dat in onze tijd moeilijk is en hoe je eigenlijk niet meer van ons mensen kunt verwachten dat we de regie zo ver uit handen geven. Dus dat geloof in de paus, dat moet in onze tijd toch wel een andere kwaliteit krijgen, als je nog überhaupt met een paus wil bezig zijn.
Ik ben dat eigenlijk niet, maar nogmaals, wanneer je katholiek gedoopt bent en een paus sterft, dan voel je daar iets bij. Dan is natuurlijk de vraag, wat is nou eigenlijk de uiterlijke macht van de paus? We hebben natuurlijk de merkwaardige situatie dat er een allerkleinste staat ter wereld is, en dat is het Vaticaan. En dat is het staatje, de staat waar de paus hoofd is of leider is. Maar er is ook een bestuur van dat staatje en dat draagt de naam Heilige Stoel. En de Heilige Stoel is in feite dan de juridische en diplomatieke kant van die staat.
En ik heb dat nog eens opgezocht. Dat betekent onder andere dat er een permanente waarnemer bij de Verenigde Naties is. Als vertegenwoordiger van de Heilige Stoel. Geen beslissingsbevoegdheid, geen stemrecht, maar wel een waarnemende functie. En dan moet je je voorstellen dat die Heilige Stoel niet alleen de politieke, juridische, diplomatieke leiding is van het Vaticaan, maar dat die dat ook is van de katholieke kerk. En de katholieke kerk heeft natuurlijk heel veel leden. Ik zag een foto in de krant van een bezoek van de paus enkele jaren geleden in Korea. Ongelooflijk wat je dan ziet. Dat was een luchtfoto. Dan zie je werkelijk alle straten en pleinen volgelopen met mensen. En dan is het wel duidelijk dat de macht van de katholieke kerk nog altijd heel groot is. Al is die in het westen wel aan het tanen natuurlijk. Dat zijn de vondsten, zal ik maar zeggen, die je doet wanneer je denkt, ja ik moet toch nog eens me verdiepen in het fenomeen paus. Want we krijgen natuurlijk weer een nieuwe paus. En ik geloof niet dat je lichtvaardig kunt zeggen, och dat is een tanende macht en daar hoeven we ons verder niet mee bezig te houden. Ik denk dat het nog altijd een grote macht is en ik geloof dat we dat toch in de tijd van corona ook wel hebben gezien. En ook in de tijd daarna, toen er sprake was van een reset die nagestreefd werd, dat de paus die nu overleden is, daar achter stond. En dat was niet betekenisloos.
Dat heeft op mij de indruk gemaakt dat het wel degelijk een belangrijke steun was voor het beleid. En in die zin is het heus niet onbelangrijk wie nu de opvolger gaat worden, wat zijn signatuur is. De zojuist overleden paus Franciscus was een jezuïet en van jezuïeten weten we dat ze hoog ontwikkeld zijn, dat ze een enorm gebouw aan weten met zich meedragen, dat ook vertegenwoordigen. En toen deze paus begon en zijn naam bekend maakte, heb ik daar wat moeite mee gehad. In de eerste plaats is de naam Franciscus natuurlijk niet alleen Franciscus van Assisi, maar we hebben ook Franciscus Xaverius, die met de orde van de Jezuiten te maken heeft. De paus heeft zeer duidelijk gezegd dat dat niet zijn keuze was, maar Franciscus van Assisi. En dat het het armoede ideaal is wat hem ertoe bracht om die naam te kiezen. En wat mijn ongemakkelijke gevoel daarbij was, dat is dat ik me niet kan voorstellen dat een Franciscus van Assisi ooit het ambt van Paus zou hebben aanvaard. Daarvoor was zijn armoedeideaal te, ja, oprecht, hoe moet ik het zeggen, volledig. Zijn armoedeideaal strekte zich namelijk ook uit tot de armoede van geest. Boeken waren voor Franciscus van Assisi niet aan de orde. Het was een gevoels- en wilsmystiek die met de armoede doordrongen was, kun je zeggen. En dan komt een hoogwaardigheidsbekleder in de katholieke kerk. Die wordt verkozen om paus te worden. En die neemt die naam aan. En ik zeg over de doden niets dan goed.
Ik denk dat deze paus heel veel gedaan heeft om zijn naam waar te maken daar ook echt dat echt ernstig heeft genomen, maar ik mis eigenlijk wel het begrip voor de echte Franciscus van Assisi. Nu is de paus gestorven en zaterdag wordt hij begraven. Dat is natuurlijk een gebeurtenis op het wereldtoneel en ik vond daarom dat ik deze video daar toch aan wilde wijden, ook in de hoop dat veel mensen die hier naar kijken zich bij zichzelf ook eens afvragen: iedereen weet: Wat en wie de paus is. Maar wat is nu eigenlijk de betekenis van deze herder van de katholieke kudde?
Toen ik nog heel jong was, kwam ik in een boekje, een roman, een spreuk tegen in het Engels. Het was een Nederlands boekje en die spreuk stond in het Engels. Voor mij was dat een spreuk die houvast gaf, zoals voor mij later de antroposofie houvast gaf. Ik wist niet van wie die spreuk was, dat stond er ook niet. Later heb ik bij Rudolf Steiner gevonden, en ik kan dat niet meer terugvinden, dat die spreuk oorspronkelijk van Franciscus van Assisi komt:
Lord, grant me the serenity, to accept the things I cannot change. The courage to change the things I can. And the wisdom to know the difference.
Een reactie
Hier is een aanwijzing dat de spreuk aan het slot afkomstig zou zijn van de theoloog Reinhold Niebuhr.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Gebed_om_Kalmte
De meest gebruikte vorm in het Engels is:
God, grant me
the serenity to accept the things I cannot change,
courage to change the things I can,
and wisdom to know the difference.
Een veelgebruikte Nederlandse vertaling is:
God, schenk me
kalmte om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen,
moed om te veranderen wat ik wel kan veranderen
en wijsheid om het verschil hiertussen te zien.