Ja, vorige keer heb ik gesproken over het gesprek, het beruchte gesprek, tussen Trump en Zelensky in The Oval Office. En naderhand kwam mij voor het geestesoog een oerbeeld. Ik zou dat oerbeeld niet gekend hebben als ik niet bij Rudolf Steiner daarover gelezen zou hebben. En wel in een voordrachtenreeks uit 1913 in Den Haag, waarin hij spreekt over de werking van de innerlijke ontwikkeling op de verschillende wezensdelen van de mens. En hij spreekt dan op een gegeven moment over de ziel en legt dan uit dat de ziel in feite in de mens de grote egoïste is, die de neiging heeft om werkelijk alles op zichzelf te betrekken en zich helemaal in het persoonlijke belang in te dompelen. Maar opgave voor de ziel is dat te overwinnen en de ziel te maken tot een wezensdeel wat geheel en al uit liefde bestaat.
Je kunt je wel voorstellen dat dat in één leven zomaar niet gaat. Maar wanneer je aan een innerlijke ontwikkeling begint, dan begin je daaraan te werken. En dan geeft hij twee extreme aan, waarlangs je kunt afdwalen. Dus de ziel is de grote egoïst, zoekt als het goed is het midden, maar heeft de neiging om daarvan geweldig af te dwalen op basis van het egoïsme. En het prachtige is hier, dat Steiner daar beschrijft, dat eigenlijk de weg naar de liefde is: niet een zelfverzaking, niet het opgeven van jezelf, maar het zodanig uitbreiden van je eigen belang, dat het wereldbelang wordt. En dat zag ik vorige week in het contrast van Trump en Zelensky, dat dat wel iets is wat je bij Trump ziet, dat hij zijn belang, je mag ook zeggen zijn ego, zo groot maakt als de hele wereld.
Maar daar is dus een bepaalde dwaalweg mee verbonden, en dat is wanneer in dat steeds groter maken van het eigenbelang tot een wereldbelang, als daarin de persoonlijke macht wordt meegenomen. Dat is natuurlijk wel een feit, je ziet dat, dat kan natuurlijk ook bij de uiterlijke politiek verwacht worden, dat mensen die een positie krijgen zoals de Amerikaanse president, dat die aan machtsontplooiing doen, en dat daar het ego in meegenomen wordt, het ego in de zin van het eigen belang. Dus je ziet dan in feite het oerbeeld van de mensheidsontwikkeling, zoals dat uit het midden kan wegslaan, als het ware, dat je iemand hebt die een heerser is, die op zich de bedoeling wel heeft om het voor de hele wereld goed te doen, maar dan natuurlijk ook America first, maar waarin het eigen belang een grote rol speelt en dus meegenomen is.
Nou dat beschrijft Rudolf Steiner in die voordracht als het oerbeeld Amfortas, en Amfortas, ik weet niet of u als kijker van deze video’s de Graalslegende kent, maar Amfortas is in die legende, in de oerlegende zou ik willen zeggen, een visserkoning en het beeld daarin is, natuurlijk is er enige gelijkenis met een mens op aarde die ook met vissers te maken had, maar die geen koning werd en die dat ook niet ambieerde. Deze visserkoning Amfortas, die heerst echt over zijn volk met macht. En dat is het kwalijke in de ziel als oerbeeld hier van Amfortas. Daar staat tegenover de dwaas, een jongen die niet ontwikkeld is met betrekking tot het wereldbeeld. Die heeft niet geleerd om te beseffen wat er in de wereld te koop is en hoe je daarmee moet omgaan.
Hij heeft wel wat regels meegekregen, maar hij vat niet hoe dat in de werkelijkheid van de wereld moet worden geleefd. Dat is de andere kant om van het midden af te dwalen. Dat is dat je op zich wel iets dient wat het goede is, maar dat je aan de andere kant onvoldoende op de hoogte bent van de principes die heersend zijn in de wereld. Dat, zegt Rudolf Steiner, is de onontwikkelde Parsifal. Uiteindelijk wordt hij natuurlijk zelf gaalskoning, maar dat is een hele lange weg. En die weg is ook zo lang, omdat hij niet weet hoe hij met Amfortas moet omgaan. En dat zag ik in het gesprek in het Oval Office plotseling. Ik heb het natuurlijk eigenlijk al wel gezegd, maar dit oerbeeld zag ik op dat moment nog niet.
Dat kwam naderhand, dat je ziet dat daar een machtige heerser zit met wie je op een bepaalde manier moet omgaan en die je niet de wetten kunt stellen, maar die je moet kunnen vragen. Dus je zou daar vragend en voorzichtig en in dit geval ook met een zekere dankbaarheid, zoals dat dan ook verweten wordt, daar zou je op die manier mee moeten omgaan. En dat zou je dus eigenlijk moeten weten, wanneer je zo’ n machtige heerser met een ego zo groot als de hele wereld, die daarin zijn eigen belang niet heeft achtergelaten, zou je moeten weten dat je daar niet op je gewone manier mee om kunt gaan, maar dat je daar bepaalde omgangskunst voor moet hebben.
En dat zou in dit geval dus betekend hebben dat je veel meer vragend te werk zou zijn gegaan en niet met een soort vooropgezette eis waar je alsmaar op hamert zou zijn aangekomen bij deze machtige heerser. Amfortas en Parsifal, oerbeelden die in iedere mensenziel spelen, ook als je niet de president van Amerika bent, dan ben je toch ook nog altijd wel een klein zelfzuchtig heersertje en je bent ook nog een onnozelaar ergens, altijd ook weer. Dus je zelfopvoeding in de zin van weten hoe je je waar te gedragen hebt, dat is op zich ook een kunst. En dat zou je kunnen zeggen, ja goed, dat is dan gewoon onwaarachtig, je moet overal hetzelfde kunnen zijn, ja dat kun je ook, maar je moet wel weten op wat voor manier je dat jezelf zijn dan hier of daar kunt waar maken, dat kan gewoon niet altijd zoals je dat wil.
En wat mij tot nog toe nog wel een raadsel is gebleven, dat is, wat is het oerbeeld dan voor Europa, dat dan vervolgens deze dwalende dwaas in de armen neemt en vervolgens met een enorme overkill zou je kunnen zeggen, wil beschermen. Niet hem natuurlijk zozeer, maar wel zijn doel wat hij heeft. Je kan het allemaal begrijpen, maar je kan het ook niet begrijpen en je zou graag ook daar zo’ n oerbeeld willen zien van wat gebeurt hier nou eigenlijk. Kijk, je kunt er natuurlijk allerlei theorieën op nahouden, dat het historisch zus en zo gegaan is en dat er bepaalde bedoelingen zijn of strevingen zijn, dat zal allemaal wel, maar het zijn ook oerbeelden die we hier zien.
En in de Graalslegende is dat een verheven oerbeeld, zo, zoals het uiteindelijk met verheven ontwikkelde mensen zich uiteindelijk zou kunnen voltrekken. Wat we in het leven van alledag zien, dat zijn daar gedegradeerde, decadente voorbeelden van, maar het zijn toch ontwikkelingsprocessen die wel naar deze oerbeelden verwijzen. En de vraag is dus, wat is nu in feite wat Europa doet? Europa, wanneer je de kaart bekijkt, die uitgeklapt is, in het Westen Amerika, in het Oosten China en Japan, dan zie je Europa in het midden. En je zou kunnen zeggen, oerbeeld voor Europa zou zijn de middenweg. Dat zou zijn dat die, dat egoïsme wat de ziel kenmerkt, dat dat op de juiste manier in de hand wordt gehouden, niet door zelfzuchtige machtsontplooiing en ook niet door dwaasheid, maar door een zelfbewuste wijze omgang met de beide tegenpolen.
Nou, ik geloof niet dat we kunnen zeggen dat we dat zien, maar wat zien we dan wel? En dat blijft voor mij voorlopig nog een raadsel. Als ik de oplossing zie, zal ik het u zeggen, maar op het ogenblik zie ik het echt niet. Wat ik wel zie is een drama, een Europees drama. Want Europa, ik heb daar ooit ook een video over opgenomen en ook al eens een stuk over geschreven en voordrachten over gehouden in Nederland. Europa is in onze tijd toch eigenlijk de draagster van de menselijke cultuur en de kunst. Tenminste, dat zou ze moeten zijn. Ook van een, laat ik maar zeggen, nieuwe spiritualiteit. Dat zou Europa moeten kenmerken. En wanneer je dan de verschillende berichten leest en ook hoort en ook ziet, dan zie je wel dat er een tegenstand opsteekt tegen die grote uitgaven voor defensie op grond van het feit dat daar alle geld naartoe gaat en dat dat betekent dat de Europa-mens, de sociale voorzieningen, dat die verzwakt gaan worden. Die we zo mooi hebben verworven. Maar wat ik nog nergens gehoord heb, echt nergens, en het schreeuwt in mijn ziel werkelijk naar haar, dat is dat Europa als middencontinent de spiritualiteit, de kunst, de cultuur, zou moeten vertegenwoordigen. Dat in het verleden ook gedaan heeft. Als je denkt aan de renaissance en de tijd daarna, je denkt aan de tijd van de grote Duitse idealisten, je denkt aan de componisten zoals Bach, maar ook de Engelse, de Franse en de Italiaanse componisten niet te vergeten. Dat is Europa. En dat is absoluut tot zwijgen gebracht. En dat is iets wat ongelooflijk veel pijn doet, dat wij, Europeanen, ons wel druk maken over sociale voorzieningen, over geld, over economie, over gezondheidszorg, maar niet over datgene wat de kern van de Europese beschaving zou moeten zijn, namelijk de cultuur.
En je vraagt je af, wanneer komt ooit het moment dat er iemand opstaat, die ook een zekere macht heeft, dat er iemand opstaat in Europa en zegt, ja maar dit was toch eigenlijk onze opgave en nu gaan we de wapenindustrie, daar gaan we het geld aan uitgeven. Natuurlijk, dat is erg, dat het niet aan de sociale voorzieningen meer kan worden uitgegeven, zoveel als het was. Dat is een ramp. Die andere ramp van het verlies van cultuur, waardoor we decadent worden, die speelt al veel en veel langer en er wordt met geen woord over gesproken. Europa tussen Oost en West zal vermorzeld worden als het niet de eigen identiteit terugvindt. Wat een onzin om te spreken over wapenindustrie. Hoe kan het bestaan dat Europa dat toch zo op weg was om vredesgebied te worden zo de angst te pakken krijgt voor iets wat toch voorlopig een fantasie is. Wanneer beseft Europa waar het eigenlijk voor is tussen Oost en West? Ik denk niet dat met wapenindustrie enig onheil af te wenden is. Dat zal alleen kunnen wanneer dat wezen Europa zich ontplooit.
Tot zover dan maar weer.
Een reactie
Dank voor deze lezing. Het heeft mij aangegrepen en droef gemaakt. Reeds jaren voel ik wat u zo kernachtig kan verwoorden. Ik las deze ochtend een kroniek over de laatste levensmaanden van RS in de Schreinerei en besefte dat de brand het begin is geweest van de geleidelijke teneergang van zijn lichaam. Dit drama vh eerste Goetheanum liet mij plots het drama opdoemen waar u over spreekt. Het bezorgde mij in het gevoel een diepe verbondenheid, met Dornach, met Rudolf Steiner, met de antroposofie, met Europa.