Ik heb een aantal weken geleden een voorstel gedaan om als mensen die andere visies hebben op hoe het met de wereld in de toekomst zou moeten gaan en met de wereld en met de mensheid dat we als zulke mensen concreet zouden worden in onze gedachten. Misschien kunnen we het ook opschrijven hoe we ons dat dan zouden voorstellen. Toen kreeg ik een vraag om zelf daarover iets concreter te worden en onmiddellijk wist ik wat het allerbelangrijkste is vanuit een spirituele visie. Het allerbelangrijkste is dat we als mensen steeds meer en meer beseffen dat het met de wereld gebeurt, dat de wereldontwikkeling en de ontwikkeling. van de mensheid dat dat niet alleen een fysiek zichtbaar beleefbaar gebeuren is, maar dat het ook een spiritueel gebeuren is. En dat is natuurlijk iets wat voor heel veel mensen helemaal niet duidelijk is, maar ook voor heel veel mensen wel. En dat zouden we veel meer in het bewustzijn kunnen brengen, dat we datgene wat we zien gebeuren in de wereld, dat we dat niet alleen opvatten zoals het zich in eerste instantie zichtbaar en hoorbaar aan ons voordoet, maar dat we het ook proberen vanuit een spiritueel oogpunt te beschouwen. En dan kun je natuurlijk zeggen, nou ja goed, dat kan ik helemaal niet, want ik neem het geestelijke aspect van de wereldgebeurtenissen niet concreet waar. Nou, dat hoeft ook niet, maar wat we wel kunnen doen, is ons verdiepen in de geesteswetenschap die er al is. En dat is de antroposofie. Rudolf Steiner heeft zich in zijn tijd heel veel moeite gedaan om een spirituele visie te geven op het wereldgebeuren van toen. En dat is nog steeds buitengewoon leerzaam. Het is echt niet zo dat dat na honderd jaar volledig andere karaktertrekken heeft gekregen. Natuurlijk is de inhoud anders geworden, maar datgene waar het om gaat, wat op de achtergrond van de mensheidseids ontwikkeling eigenlijk altijd speelt, en wat zelf ook in ontwikkeling. is dat de principes daarvan die zijn in de tijd door Rudolf Steiner heel duidelijk beschreven, vooral in voordrachten in die tijd. En in een van die voordrachten spreekt hij dan dat uit wat ik een paar keer geleden heb voorgelezen, namelijk dat de chaos en de strijd in de wereld zullen kunnen ophouden wanneer de mens niet leert inzien dat er geest werkzaam is. Dat alleen al zou ongelooflijk veel teweegbrengen. En het is natuurlijk bij Rudolf Steiner dan zo dat hij ook heel concrete aanwijzingen voorgegeven heeft. En in diezelfde tijd heeft hij gesproken over de geestelijke achtergronden in onze menselijke zielen. Hij stelde de vraag, is het nu eigenlijk zo dat in de menselijke ziel alleen de mens zelf en zijn omgeving, zijn directe kring van mensen, eventueel nog de overledenen daarin werkzaam zijn? Of werken in onze ziel ook hogere geestelijke wezens mee? En die gedachte neemt dan heel concrete vormen aan, en dat wilde ik vandaag bespreken. Dus je zou kunnen zeggen, hij stelt de vraag: zou het zo kunnen zijn dat de engelen in onze werkzaam zijn? En het antwoord is ja. En dan is de vraag: wat zeggen ze ons dan, en hoe kunnen wij als mensen dan zo ver komen dat we daar ook een zeker besef van hebben?

Nou ja, de bescheidenheid leert ons natuurlijk wel dat We niet zomaar kunnen zeggen, nou, ik het in al weet, word ik dat heel duidelijk gewaar wat de engelen in onze zielen te zeggen hebben. Dat is natuurlijk, als je eerlijk bent, niet het geval. Maar je kunt wel te raden gaan bij deze grote geestelijke leraar die dat uitvoerig heeft beschreven, en wanneer je dat opneemt, dan is het ook duidelijk dat het waar is. Ik kan me niet voorstellen dat je dat zou kunnen lezen, dat je dat zou kunnen opnemen en dat je dat zou kunnen betwijfelen. Niet omdat hij het gezegd heeft, daar gaat het helemaal niet om, omdat datgene wat hij zegt zo eigen is aan jezelf dat je zegt van ja, dat herken ik ook werkelijk. Weliswaar hoor ik die engel niet zelf spreken en zie ik niet wat die engel voor beelden in mijn ziel weeft, maar nu ik te horen krijg en min of meer in aanschouwing krijg wat de engelen in de mensen zielen willen inbrengen, ja, dan weet ik dat dat inderdaad in mijn ziel aanwezig is. En ik weet natuurlijk ook wel dat dat iets is wat boven mijn persoonlijke belang uitgaat. En wat zijn dan die principes, die beelden, die de engelen in onze ziel inbrengen, zo dat wij daarnaar zouden kunnen gaan leven? Kijk, dat zou een scenario kunnen zijn dat je je doordringt met deze beelden, en dat zijn morele beelden. En moreel is een moeilijk woord; je kunt ook zeggen het is de deugd die daar spreekt, de hoge humane deugd. Dat is iets heel anders dan het woord fatsoen, wat tegenwoordig zoveel klinkt en wat een soort burgerlijke moraal is. Daar gaat het niet over. Dit zijn hoge humane principes, maar die worden pas menselijk wanneer de mensen ze ook kunnen meedenken, voelen en willen. En zo beschrijft Rudolf Steiner dat. Eén van die principes is, en dat is het principe van de wil. Dat is dat gebied wat bij ons in het fysieke bestaan de grootste rol speelt in de handeling: een morele intuïtie, een voorstelling van iets wat in de toekomst in de mensheid een vanzelfsprekendheid zou moeten worden, dat is dat we niet ons gelukkig kunnen voelen zolang er nog andere mensen zijn, andere levende wezens zelfs, die niet in dit geluk delen.. Dat is het hoge principe van de broederlijkheid.

Je kent het allemaal, we leven in Nederland in een beschermde omgeving, voorlopig nog. Mensen die in een niet-beschermde omgeving leven, die willen graag in Nederland zijn. Daar lijkt het veilig. Je kunt daar dankbaar voor zijn, en je kunt natuurlijk in jezelf ook het gevoel hebben: wat ben ik blij dat ik niet mee hoef te maken wat daar bijvoorbeeld in Oekraïne, Rusland wordt meegemaakt of wat in Israël, Palestina wordt meegemaakt. Dat is natuurlijk een gerechtvaardigd gevoel van dankbaarheid, maar je zou tegelijkertijd daar toch. heel ongelukkig over kunnen zijn en dat zijn ook veel mensen. Ik wil helemaal niet zeggen dat dit een ideaal is wat nog totaal niet onder de mensen leeft, maar het ideaal dat je niet gelukkig bent zolang niet alle mensen de rust en het geluk hebben gevonden, dat is natuurlijk wel een heel hoogstaand, verrijkend principe van de broederlijkheid. Daar houdt alle nationalisme op, daar houdt alle verschil in huidskleur, in geslacht, in wat dan ook op. Daar speelt dat allemaal geen enkele rol meer; geldt het principe van de broederlijkheid onder de gehele mensheid. Dat is een hoog ideaal waar je als mens toch graag aan zou willen denken. Dat zou een scenario gedachte kunnen zijn dat je je een wereld voorstelt waarin dat principe van de broederlijkheid doorgedrongen is, en dan niet omdat het door de Verenigde Naties wordt opgelegd, niet omdat een politieke partij zegt dat het zo moet, maar omdat in alle mensen dat principe van de broederlijkheid als een eigenheid leeft.

Dat lijkt mij een prachtig scenario voor de toekomst. En de engelen weven die toekomstbeelden in onze ziel, maar de mens moet zich dat bewust worden, en is het niet zo dat wanneer je dat hoort, dat je dat voelt als iets wat je heel eigen is? Als je dat je echt eigen maakt, dan vervul je dat wat de engelen. in onze ziel willen inbrengen. Het tweede principe heeft met het gevoel te maken, en daar komt het echt erop aan dat geestelijke in het aarde-bestaan bewust leert cultiveren. Dat je namelijk, wanneer je een mens tegenover je hebt en de mens draagt de geest op aarde met zich mee, er is geen enkel ander wezen wat dat doet in de zichtbare wereld.

Je kunt van dieren houden, maar je zou wel moeten zien dat een dier wel een geest heeft, maar die niet op aarde draagt en dat de mens dat wel heeft. Dat zou gecultiveerd moeten worden, dat wanneer je als mensen elkaar ontmoet, dat je dan ook zou voelen, zou beleven dat die andere mens een geestelijk. wezen is En wanneer je dat echt en dan niet dus voorgesteld, niet dat je je weer verplicht voelt om tegen jezelf te zeggen: oh ja, ik moet dat zo voelen. Nee, het moet dan natuurlijk ook echt zijn. Je ook echt in jezelf beleeft. Die mens met wie ik nu samen ben is, net als ik, een soeverein geestelijk wezen, een geestelijke individualiteit. Als dat echt tot ons mensen zou doordringen, dan zou er geen verschil in godsdienst meer nodig zijn, want je zou datgene waar je in de religie naar streeft, namelijk een herverbinding de geestelijke wereld met God, dat zou je vanzelf hebben. Niet omdat je in je medemens God ziet, maar wel omdat je in je medemens. een bewoner van die goddelijke wereld tegenover je hebt. En dat zou maken dat je zoveel achting, zoveel respect, zoveel liefde ook zou voelen voor die mede-bewoner van de geestelijke wereld, dat er geen godsdienststrijd meer zou kunnen zijn, want je zou het allemaal met elkaar eens zijn. En daar staat een heel mooie zin in die voordracht van Rudolf Steiner, die zegt: ja, eigenlijk zou het hoogste doel van elke kerk moeten zijn dat hij zichzelf overbodig maakt.

Nou, daar moet je natuurlijk niet zo mee aankomen, denk ik, maar je kunt het wel begrijpen dat het zover zou kunnen komen dat wij als mensen zo geestbewust zijn dat we niet. alleen de eigen geest bewust zijn – dat zijn we vaak al niet – maar dat we in ieder ander mens een geestelijk wezen gewaar worden, waardoor het ideaal van de religie in feite vervuld is. En dan is er het derde, en dat is het gebied van het denken. En daarmee komen we dan echt in het gebied van de antroposofie, namelijk het gebied van de geesteswetenschap. Het zou zover moeten komen dat ieder mens in zichzelf gewaar wordt dat in het denken werkelijk de geest werkzaam is. Dat je dat niet kunt geloven, dat hangt samen met het feit dat het denken zo abstract is.

Maar er is een weg die je kunt gaan waardoor je dat denken leert kennen als een geestelijke kracht die maakt dat je wijsheid kunt vergaren. En wanneer je het denken zo zou weten te ontwikkelen, dat dat zelf een element wordt wat de geest weet te hanteren en die weg bestaat, die is ter beschikking, die kan in feite ieder denkend mens gaan die weg. Als je die weg gaat, dan kom je in een geestgebied wat direct met die menselijke individualiteit, die geestelijk is, die jij bent, te maken heeft. Is er de geesteswetenschap? Er was een mens, dat was Rudolf Steiner, die dit vermogen om vanuit het denken de geest zo direct te schouwen, zo sterk ontwikkeld had, zo ver ontwikkeld had, dat hij met dit schouwende denken, wat iets anders is dan het abstracte intellectuele denken dat hij met dat schouwende denken de geestelijke realiteit in het bestaan kon gewaarworden en wetenschappelijk in verbanden kon brengen. Die geesteswetenschap die bestaat al en hij heeft zelf nooit de pretentie gevoerd dat die wetenschap volledig is of onverbeterbaar. dat is helemaal niet het geval, maar er is wel een heel groot terrein ter beschikking van geestelijke realiteit achter de dingen die je zou kunnen opnemen. En het bijzondere is dan natuurlijk dat je dat doet met een denken dat zelf ook geest is. Dus je hoeft helemaal niet bang te zijn dat je onder invloed. komt van een geesteswetenschap die niet waar is. Je neemt die geesteswetenschap op met je eigen uit de geest stammende zelfstandige denken, waarmee je in staat bent om gewaagd te worden of iets waar is of niet. Hoe kan het dan zijn dat er toch heel veel mensen zijn die die geesteswetenschap opnemen en dan vervolgens met dat eigen denken afwijzen?

Ja, dat heeft te maken met het feit dat je als mens niet zomaar in staat bent om onbevangen met het denken iets op te nemen. Je komt altijd aan bij iets wat je opneemt met een hele rugzak op, met reeds gevormde meningen en oordelen, en die draag je, elke inhoud die je tegemoet treedt, tegemoet. Dus dat doe je natuurlijk ook bij de geesteswetenschap. Dat gaat eigenlijk niet. Je zou daar een onbevangen denken tegenover moeten stellen omdat het iets is wat volkomen nieuw is. Je kunt daar eigenlijk helemaal niet met je rugzak aankomen. Je zou die eerst moeten afleggen en dan het vertrouwen moeten hebben dat datgene wat je gaat opnemen, dat je eigen denken sterk en realistisch genoeg is onbevangen uit te maken of dat waar is of niet. En wat mij betreft is de waarheid van deze geesteswetenschap eigenlijk in elke zin gewaagd te worden. Maar als je dat dan niet kunt, dan is het dan toch nog zo dat door de samenhang er in die. hele geesteswetenschap bestaat je zou moeten concluderen dat het wel waar moet zijn. Want hoe kan iemand, laat ik zeggen, gedurende twintig jaar zo ongelooflijk veel inhoud naar voren brengen, terwijl die inhoud met elkaar in samenhang blijft? Dat kun je bij verzinsels niet voor elkaar brengen, want hier heerst natuurlijk het principe: de waarheid vergeet je niet, maar de leugen wel. Dus als je er maar op los verzint, dan ben je dat na niet al te lange tijd allemaal toch weer vergeten, de grondprincipes daarvan, want die zijn er niet. Terwijl wanneer je de waarheid vertegenwoordigt, dan blijf je die grondprincipes natuurlijk. vertegenwoordigen. Dat is wat de engelen in onze ziel zo weven, dat wij als mensen daar een bewustzijn van kunnen krijgen. En als we dat dan al niet zelf kunnen, dan is er, zoals gezegd, deze geesteswetenschap waarin de mogelijkheid voorhanden is om datgene wat de engelen in onze ziel weven, om dat te herkennen. En ik kan uit eigen ervaring, uit de grond van mijn hart, zeggen dat wanneer je op die wijze de geest in het bestaan, denkend, voelend en tenslotte ook handelend, opneemt, dat je dan moet instemmen met de gedachte; je kunt niet anders dan instemmen met de gedachte. Als vele mensen dit zouden navolgen, dan zouden er inderdaad geen oorlogen meer hoeven te zijn. Dat lijkt me een soort van grondscenario voor de toekomst, en zonder deze grondbegripsregelen geloof ik ook niet dat het veel zin heeft om te fantaseren over hoe de wereld eruit zou moeten zien. Misschien dat ik de volgende keer dit thema verder kan uitwerken; dat moet zich uitwijzen in de komende tijd. Tot zover.